We vergeten het vaak, maar aan de andere kant van de oceaan zijn er ook eilanden verbonden aan Nederland. Met hun eigen geschiedenis, ook als het gaat om vrouwenrechten. Hoe vochten vrouwen op de Nederlandse Antillen voor hun rechten en wat is daarvan terecht gekomen?
Een terugblik – kiesrecht op de Nederlandse Antillen
Het is inmiddels bijna 106 jaar geleden dat vrouwen in Nederland het recht kregen om te stemmen, al eerder, in 1917, verkregen zij het recht om zich verkiesbaar te stellen (passief kiesrecht). De situatie was anders op de Nederlandse Antillen; hier kregen vrouwen pas in 1948 kiesrecht, en dat is nog geen 100 jaar geleden.
In 1865, twee jaar na de afschaffing van de slavernij, voerde de Nederlandse regering een regeringsreglement in voor meer autonomie in Suriname en op Curaçao en Onderhorigheden (tot 1936 de verzamelnaam voor de volgende eilanden; Aruba, Bonaire, Curaçao, Sint Eustatius, Sint Maarten en Saba). I
In tegenstelling tot Suriname kwam er op Curaçao geen gekozen volksvertegenwoordiging. De macht bleef hier vooral in handen van de lokale gouverneur, die Nederland benoemde. Dit veranderde in 1937, Curaçao kreeg een eigen parlement (Staten van Curaçao) en vrouwen vanaf 25 jaar kregen passief kiesrecht.
Eerste vrouwelijke premier
Wie stelt dat het Koninkrijk der Nederlanden nog nooit een vrouwelijke premier heeft gehad, heeft het fout. Anders dan Nederland hebben de Nederlandse Antillen al vijf vrouwelijke premiers gehad. Alleen Curaçao telt er al drie.
Een van de eerste én langst zittende vrouwelijke premier van Curaçao is Maria Liberia-Peters. Ze was premier van de Nederlandse Antillen van 1984 tot 1986 en van 1988 tot 1994.
Ze kreeg een derde van de stemmen, omdat ze aanspreekbaar was en langs de huizen ging om beleid uit te leggen. Ze pleitte al in de jaren negentig voor de onafhankelijkheid van Curaçao. Ze streed ook voor meer vrouwen in de politiek. Zo stelde ze “Als vrouwen geen politicus waren geworden, waren we nog altijd handelsonbekwaam”. De laatste vrouwelijke premier van de Nederlandse Antillen was Emily de Jongh-Elhage, van 26 maart 2006 tot 10 oktober 2010.
Voorvechters
Tweede Kamerlid Betsy Bakker-Nort van de Vrijzinnig-Democratische Bond speelde een cruciale rol bij de verwerving van het passief kiesrecht in Suriname en op Curaçao. In tegenstelling tot de minister van Koloniën, Hendrik Colijn, vond zij dat de Curaçaose samenleving wél toe was aan de invoering van passief en actief kiesrecht. In 1936 diende Bakker-Nort een amendement in. Ze stelde: “Maar, Mijnheer de Voorzitter, behooren de vrouwen in West Indië dan niet tot het volk? Zijn ze niet een deel der natie? Dat schijnt zoo, nu deze zelfde Minister van oordeel is, dat in West-Indië een echte volksvertegenwoordiging kan bestaan zonder dat daar de stem van de vrouw zal worden gehoord. In Curacao komt thans voor het eerst een vertegenwoordigend lichaam. Eindelijk zal het reglement van 1S65 door een nieuw worden vervangen, dat meer de opvattingen van dezen tijd zal weerspiegelen.”
De groep Damanan di Djarason werd geleid door Clarita da Costa Gomez, Thelma-da Costa Gomez en Mena van West-Davelaar. Ze liepen van deur tot deur om handtekeningen te verzamelen en vrouwen voor te lichten over het belang van het vrouwenkiesrecht.
Een andere voorvechter was Adèle Rigaud. Ze richtte de vrouwenvleugel van de Katholieke Volkspartij op en benoemde zichzelf tot president van ‘Luchadonan pa Derecho di Voto pa Hende Muhe’.
Vrouwen(rechten) anno 2025
Er zijn verschillende thema’s die op dit moment spelen op de eilanden:
Uit onderzoek blijkt dat huiselijk geweld op de eilanden veel voorkomt in de vorm van verbale mishandeling. Fysieke mishandeling is minder gebruikelijk maar komt wel voor in bijvoorbeeld partnerrelaties. Een mogelijke oorzaak is armoede en stress, veroorzaakt door de hoge kosten van levensonderhoud in verhouding tot de relatief lage lonen.
De Nederlandse orde van advocaten (NOvA) roept politici en partijen op om huiselijk geweld aan te pakken. Ze willen dat dit een prioriteit wordt in verkiezingsprogramma’s en het regeerakkoord.
Er is sprake van tienerzwangerschap wanneer een meisje van 15 tot 19 jaar een kind krijgt. Jong zwanger zijn is niet per definitie een probleem, het brengt wel vaak emotionele, financiële en sociale uitdagingen met zich mee. Op de Nederlandse Antillen zijn meer tienerzwangerschappen in vergelijking met Nederland. Er heerst een taboe op spreken over seksueel geweld en op spreken over seksuele voorlichting. Uit onderzoek van de Sociaal Economische raad blijkt dat 75 procent van de kinderen die in 2022 geboren zijn op Curaçao zijn erkent door hun vader. In Nederland ligt het percentage kinderen dat is erkend door hun vader op 90 procent.
De arbeidspositie van vrouwen op Curaçao heeft de afgelopen decennia aanzienlijke vooruitgang geboekt. Vrouwen hebben nu toegang tot diverse functies die eerst exclusief voor mannen waren. Zo kreeg het land in 1977 de eerste vrouwelijke minister-president, in 2013 de eerste vrouwelijke gouverneur en in 2016 de eerste vrouwelijke parlementsvoorzitter.
Tegenwoordig is het opleidingsniveau van vrouwen op Curaçao hoger dan dat van mannen. Recente cijfers van de Universiteit van Curaçao (UoC) tonen aan dat 74% van de afgestudeerden vrouw is. Deze trend is deels toe te schrijven aan culturele en sociale factoren. Het heeft te maken met een diepgewortelde genderkloof: jongens krijgen vaak de aanmoediging om vroegtijdig economisch actief te zijn, terwijl meisjes gestimuleerd zijn om door te studeren en onafhankelijk te blijven.
Daarnaast speelt mobiliteitsarmoede een rol in de arbeidsdeelname van vrouwen. Mensen in afgelegen gebieden hebben beperkte toegang tot betrouwbaar openbaar vervoer, wat hun deelname aan de arbeidsmarkt belemmert. Volgens de TNO betekent dit voor vrouwen ook een verhoogd risico op grensoverschrijdend gedrag wanneer er ’s avonds geen bussen rijden.
Vrouwen op de werkvloer staan ook voor uitdagingen. Uit een onderzoek van september 2024 bleek dat 80% van de werknemers op Curaçao ongewenst gedrag ervaart op de werkvloer, zoals seksuele intimidatie en (micro)agressie. Deze vormen van ongewenst gedrag leiden tot een lager welzijn van werknemers, verminderde productiviteit en een hoger personeelsverloop. Met name in sectoren zoals toerisme en zorg, waar lange werktijden en hoge werkdruk heersen, zijn de problemen ernstig.
Politiek op Curaçao
De politieke betrokkenheid van vrouwen op Curaçao is de afgelopen jaren enorm gegroeid. Een opvallend voorbeeld hiervan is de Partido Democraat (DP), de oudste partij van Curaçao, die in een recent verkiezingsjaar deelnam met een volledig vrouwelijke kandidatenlijst. Zo bieden ze een alternatief voor traditionele, door mannen gedomineerde politiek en om kwesties zoals integriteit en sociale verantwoordelijkheid centraal te stellen.
Op 21 maart 2025 hebben de parlementsverkiezingen op Curaçao plaatsgevonden. De sociaal-democratische partij MFK behaalt 55 procent van de stemmen. Dit staat gelijk aan dertien van de 21 zetels waardoor de partij alleen kan gaan regeren.
FAQ
Wat is het Koninkrijk der Nederlanden?
Het Koninkrijk der Nederlanden bestaat uit vier landen: Nederland, Aruba, Curaçao, en Sint Maarten. Het Koninkrijk werd oorspronkelijk opgericht in 1815 en is sindsdien een constitutionele monarchie. De vier landen binnen het Koninkrijk hebben elk hun eigen regering en parlement, maar sommige zaken, zoals buitenlandse zaken en defensie, worden gezamenlijk geregeld.
Nederland is het grootste land binnen het Koninkrijk, terwijl de andere drie landen, Aruba, c, en Sint Maarten, gelegen zijn in het Caribisch gebied. Deze drie landen zijn zogenaamde “zelfstandige landen” binnen het Koninkrijk, wat betekent dat ze hun eigen interne zaken regelen, maar nog steeds verbonden zijn met Nederland op het gebied van bijvoorbeeld buitenlandse betrekkingen en defensie.
Het staatshoofd van het Koninkrijk der Nederlanden is de koning, momenteel Koning Willem-Alexander.
Hoe is het gesteld met de vrouwen(rechten) in de partijprogramma’s op Curaçao?
Het is lastig om deze vraag te beantwoorden of te vergelijken, aangezien er weinig informatie te vinden is over programma’s of doelen. Daarnaast is er niet een partij die als duidelijk doel heeft om vrouwenrechten te bevorderen tijdens deze verkiezingen.
Wat is actief en passief kiesrecht?
Actief kiesrecht is het recht om te stemmen bij verkiezingen. Mensen die actief kiesrecht hebben, mogen hun stem uitbrengen om bijvoorbeeld een parlement te kiezen, of in andere verkiezingen, afhankelijk van de wetgeving. In Nederland geldt actief kiesrecht voor iedereen die 18 jaar of ouder is en de Nederlandse nationaliteit heeft. Ook mensen met een andere nationaliteit, die in Nederland wonen en voldoen aan bepaalde voorwaarden, kunnen onder bepaalde omstandigheden actief kiesrecht hebben.
Passief kiesrecht is het recht om gekozen te worden, oftewel om jezelf verkiesbaar te stellen voor een verkiezing. Personen met passief kiesrecht kunnen zich kandidaat stellen voor bijvoorbeeld de Tweede Kamer, gemeenteraad of andere politieke functies. In Nederland geldt passief kiesrecht voor iedereen die 18 jaar of ouder is, de Nederlandse nationaliteit heeft en verder voldoet aan de vereisten van het betreffende ambt (bijvoorbeeld geen strafblad voor bepaalde functies).
