Meestal krijg ik geen commentaar van mensen over mijn gezicht, tot die ene middag dat ik mijn dagelijkse wandeling maakte door de buurt. Niet dat het er goed of slecht uitzag, nee, maar een wildvreemde man zei tegen mij dat ik ‘wel wat vrolijker’ mocht kijken. Ik was zo overdonderd dat ik niet wist hoe te reageren en verward doorliep. Liep ik er echt altijd zo chagrijnig bij? Of had ik iets terug moeten roepen naar deze man?

Helaas is het niet de eerste keer dat ik zulk soort commentaar krijg, en ik ben niet de enige. Mijn moeder kreeg dit ook regelmatig naar haar hoofd geslingerd wanneer ze ‘s ochtends in de metro richting werk zat. En niet geheel verrassend: bijna altijd komt dit soort commentaar uit de mond van een man. 

Zit het in de familie om een resting bitch face te hebben? Wellicht, maar het probleem ligt hier toch écht bij de wildvreemde man in kwestie. Ik voel zelf namelijk nooit de drang om commentaar te leveren op het uiterlijk van mensen die ik niet ken.

Kennelijk vonden deze mensen het zó aanstootgevend dat een vrouw hen niet lief toelachte, dat ze het als hun plicht zagen om daar iets van te zeggen. Maar waarom? En waarom irriteerde ik me hier toch zo aan? Gedreven door dit onderbuikgevoel besloot ik dit fenomeen eens onder de loep te nemen. 

Lief lachen

Hoe ‘nobel’ de intentie van zo’n ongevraagde opmerking ook mag zijn, het is op zijn minst raar, misplaatst en irritant, maar kan de ontvanger ook boos of onzeker maken. Dat is in ieder geval wel wat het met mij en mijn moeder deed. Hoe dúrft iemand mij te vertellen hoe ik me moet gedragen? 

Marianne LaFrance, Ph.D. en professor aan Yale Universiteit op het gebied van vrouwen-, gender- en seksualiteitstudies, zegt dat de vrouwelijkheid van een vrouw wordt bepaald door hoeveel ze glimlacht. Wanneer een vrouw glimlacht, is dat een indicator van dat ze doet wat de maatschappij van haar verwacht. Namelijk: anderen verzorgen en de harmonie bewaren. 

En wanneer ze dit niet doet, wordt ze gecorrigeerd. Dat de correctie beledigend is, heeft de man waarschijnlijk niet eens door – maar dat is het wel. Onbewust laat hij haar weten dat hij zeggenschap heeft over wat deze vrouw doet met haar lichaam. En dat ze bestaat om hem te behagen. 

Dit lijkt misschien mierenneukerij, maar het is een vorm van micro-agressie. Ook al is het aanvankelijk goed bedoeld. Welke emoties iemand wel of niet wil laten zien, zou iemands eigen keuze moeten zijn.

En wanneer dit soort commentaar op de werkvloer wordt gegeven, kan dat negatieve gevolgen hebben voor de vrouw. Ze kan zich ondergewaardeerd, vernederd en geïrriteerd voelen; alsof ze een speelbal is. Dat kan leiden tot negatieve gevoelens, en dus tot minder goede prestaties op haar werk. 

Daarnaast bestaat er een dubbele standaard voor mannen en vrouwen, want mannen krijgen véél minder vaak te horen dat ze vrolijker moeten kijken. (Mannen hebben daarentegen wel te maken met andere verwachtingspatronen in deze maatschappij).   

Die dubbele standaard komt door het feit dat vrouwen nog altijd niet als leiders worden gezien. Leiderschapskwaliteiten die bij mannen worden gewaardeerd (zoals dominant en assertief zijn), worden bij vrouwen absoluut niet gewaardeerd. Of, nog erger, geïnterpreteerd als kwaliteiten die iemand juist óngeschikt maken. 

Nee, voor vrouwen is het vooral belangrijk dat ze vriendelijkheid uitstralen. Onbewust passen vrouwen hun gedrag hier vervolgens op aan.

Sorry…?

De druk die vrouwen (onbewust) voelen om te glimlachen komt in sommige gevallen duidelijk van buitenaf. Maar er zijn nog vele andere manieren waarop duidelijk wordt wat de maatschappij (wederom onbewust) van vrouwen verwacht. In plaats van te analyseren wat een man tegen een vrouw zegt, loont het in dit kader om te kijken naar wat een vrouw zélf zegt. 

Kijk bijvoorbeeld naar het gebruik van het woord ‘Sorry’ door vrouwen. Iedereen die er ook maar een beetje op let, zal het niet zijn ontgaan dat vrouwen veel vaker sorry zeggen dan mannen. Ook wanneer het helemaal niet nodig is. Zo stamelde ik ook “Sorry…?” toen ik werd aangesproken op straat omdat ik te chagrijnig keek. 

Voor vrouwen is het vooral belangrijk dat ze vriendelijkheid uitstralen

Een onderzoek van de Universiteit van Waterloo bevestigt dit. Mannen zeggen sorry wanneer ze denken dat ze iets verkeerd hebben gedaan. Vrouwen zijn hier niet anders in, maar voor hen ligt de drempel lager. Met andere woorden: vrouwen denken veel sneller dan mannen dat ze daadwerkelijk iets verkeerd hebben gedaan. Van vrouwen wordt immers verwacht dat ze de harmonie willen bewaren. 

Maar dit is slechts een verklaring voor een deel van het aantal ‘sorry’s’ dat een vrouw zegt. Want waarom zeggen zoveel vrouwen “Sorry, maar kun je dat herhalen?” wanneer ze iemand niet hebben gehoord? In feite is die ‘sorry’ foutief gebruikt, aangezien je jezelf niet hoeft te verontschuldigen wanneer je een vraag stelt. 

Je zou nog kunnen verdedigen dat die ‘sorry’ nu eenmaal een product is van spreektaal. Maar wijst het feit dat mannen het zo weinig zeggen niet op een diepere oorzaak? Sorry zeggen wanneer je daadwerkelijk iets verkeerd hebt gedaan is een goed en krachtig middel, maar als je het te vaak zegt, kan dat een zwakte zijn. 

Door continu sorry te zeggen kom je minder zelfverzekerd, competent en geloofwaardig over. En wanneer je sorry zegt voor onbenullige zaken heeft een excuses voor een échte fout lang niet hetzelfde effect meer. 

Vaak is ‘sorry’ foutief gebruikt, aangezien je jezelf niet hoeft te verontschuldigen wanneer je bijvoorbeeld een vraag stelt

Hoe het anders kan

Maar het belangrijkste is nog wel dat vrouwen zich met deze nietszeggend ‘sorry’ onbewust klein aan het maken zijn. Alsof het al heel wat is dat ze überhaupt hun mond opentrekken, laat staan dat ze iets belangrijks te zeggen hebben. Maar vind je het gek, in een maatschappij waar vrouwen al eeuwenlang worden gekleineerd en onderdrukt?

Voor alle vrouwen die te vaak zonder reden hun excuses aanbieden is bewustwording de eerste stap. Is het echt nodig om je in deze situatie te verontschuldigen? Denk na over hoe je jezelf uitdrukt: probeer directer, meer straightforward te praten. Die nietszeggende ‘sorry’ kun je makkelijk vervangen door een andere zinsconstructie. 

Wat is dan het laatste woord over dit soort situaties? Onthoud vooral dat woorden impact hebben – ook al lijken ze goed bedoeld of onbelangrijk. Micro-agressie is een probleem, evenals vrouwen die zichzelf onbewust naar beneden praten. 

Zelf doe ik in ieder geval mijn best om te stoppen met die ‘sorry’. En wanneer mijn moeder en ik weer eens chagrijnig kijken in het openbaar en daarop worden aangesproken, is het misschien tijd dat die wildvreemde eens sorry zegt.