Vrouwen winnen bijna nooit literaire prijzen, leerde ik tijdens ‘Het Pleidooi’. Deze ‘vergeten schrijfsters’, zoals Annie M.G. Schmidt, hebben een enorme invloed gehad op de Nederlandstalige literatuur en grepen toch verrassend vaak naast de prijzen. Maar waarom vallen boeken van vrouwelijke auteurs zo vaak buiten de prijzen?
Een kleine bekentenis
Ik moet eerlijk bekennen dat ik me na de middelbare school op grote afstand heb gehouden van alles wat met literatuur te maken heeft (ik heb nog steeds nachtmerries over het boek Tirza van Arnon Grunberg). Tot ik op de universiteit een vriendin tegenkwam die mij weer aan het lezen kreeg. Na het lezen van My Year of rest and relaxation van Ottessa Moshfegh kwam langzaam maar zeker mijn liefde voor boeken terug. Maar literatuur blijft voor mij een heikel punt. Boeken van mannen zijn sneller ‘literatuur’, maar ik kan me vaak helemaal niet vinden in deze verhalen.
Toen ik naar ‘Het Pleidooi’ van het Literatuurmuseum ging, veranderde alles. Bij deze avond werden zes vrouwelijke auteurs besproken die ondanks hun literaire begaafdheid toch iedere keer naast de P.C.-Hooft prijs grepen. Hier vertelden ze over Mary Dorna en haar boek Laten we vader eruit gooien, luisterde ik naar de musicalnummers van Annie M.G. Schmidt waarin ze betoogde voor het recht op abortus en leerde ik wat de grotesken van Til Brugman waren. Ik was meteen enthousiast over deze geweldige vrouwelijke auteurs, die, je raadt het al, nog nooit de P.C.-Hooft Prijs hebben gewonnen.
Geweldige vrouwelijke auteurs, die, je raadt het al, nog nooit de P.C.-Hooft prijs hebben gewonnen
Literaire cijfers
Voordat ik alle vragen die in je hoofd rondgaan beantwoord, wil ik even wat cijfers op een rijtje zetten:
- De P.C.-Hooftprijs is 73 keer uitgereikt, waarvan 13 aan vrouwelijke laureaten;
- 116 keer is de Nobelprijs voor literatuur uitgereikt. Maar 17 vrouwen mochten deze prijs in ontvangst nemen;
- De Libris literatuurprijs winnaressen zijn op één hand te tellen. Het zijn er in totaal 5, terwijl de prijs al 30 jaar bestaat;
- De Fintro literatuurprijs van onze Belgische buren, is in de categorie literatuur, sinds de oprichting van deze categorie in het jaar 2000, 0 keer uitgereikt aan een vrouw;
- Ten slotte is de Prijs der Nederlandse Letteren een magere drie van de 22 keer naar een vrouw gegaan .
Uit de literaire cijfers blijkt dat mannen aanzienlijk vaker literaire prijzen winnen dan vrouwen. Het verschil is schrikbarend groot. Zo groot zelfs, dat je je bijna gaat afvragen of het niet aan de vrouwen zelf ligt. Schrijven mannen dan echt zoveel beter dan vrouwen?
Waarom winnen vrouwen zo weinig prijzen?
Vrouwen schrijven net zo goed als mannen! Ze zijn verdrongen in plaats van vergeten uit de literatuurprijzen, vertelt auteur Alma Mathijssen tijdens ‘Het Pleidooi.’ Literatuur moet een wereld zijn waar iedereen welkom is en waar je, voor de tijd dat je leest, meegenomen wordt naar nieuwe werelden. Een wereld waar geen sprake is van een dominant mannen perspectief. Dat is het op dit moment wel. Literatuur geschreven door vrouwen zijn ‘vrouwenboeken’, terwijl ik nog nooit van een ‘mannenboek’ heb gehoord.
Auteur en wetenschapper Corina Koolen onderzocht waarom vrouwen zo weinig literatuurprijzen krijgen. Ze komt tot de conclusie dat dit door onbewuste vooroordelen komt. Boeken van mannelijke auteurs krijgen bijvoorbeeld 7% vaker een hogere literaire waardering dan boeken van vrouwelijke auteurs. Ook geldt dit voor boeken met een mannelijk hoofdpersoon.
Het vooroordeel is diep gegrond en onbewust. Dit is te merken omdat toen het het prestigieuze boekenweekgeschenk nog anoniem werd ingezonden,de vrouw/man verhoudingen ongeveer gelijk waren. Op dit moment, zonder anonimiteit, domineren de mannen opnieuw.
Vrouwen zijn niet vergeten maar verdrongen uit de literatuurprijzen
De reden hiervoor is het hardnekkig onderliggend patroon van de ‘keuken-roman’. Volgens Koolen komt dit doordat, zoals eerder genoemd, we literaire romans van een vrouwelijke auteur vaak met laag-literaire genres vergelijken. De boeken lezen ‘te makkelijk weg’ of zijn ‘echte vrouwenboeken’. Denk hierbij aan keukenmeidenromans, bouquetreeks of een vrouwenthriller. Dit is ook terug te zien in de leeslijsten van middelbare scholen waar de verhouding vrouwelijke auteur tot mannelijke auteur 1:3 is, en maar 4,2% van de auteurs een niet-westerse achtergrond heeft.
Daarnaast zijn de jury’s van literaire prijzen onevenredig verdeeld. Vaak bestaan jury’s uit meer mannen dan vrouwen wat eventueel bij kan dragen aan de scheve prijsverhoudingen in de literaire wereld. Ondanks de goede pogingen om de verhoudingen binnen de jury’s evenredig te maken, valt het toch vaker uit als 60% mannen en 40% vrouwen.
Wat kan ik doen?
We zitten dus allemaal met onbewuste vooroordelen, mannen zijn in de literaire wereld (en daarbuiten) beter gewaardeerd door de samenleving. Hierdoor verdringen we vrouwen uit de literaire prijzen. Dus wat kunnen we daar aan doen?
Een eerste stap is om de vrouw/man verhoudingen binnen jury’s 50/50 maken, maar er spelen nog meer factoren mee. Boeken van mannen zijn over het algemeen 7% hoger gewaardeerd, ook door vrouwelijke lezers. Boeken door vrouwelijke auteurs zijn decennialang neergezet als niet literair en hebben een enorme achterstand. Maar literatuur blijft een evoluerend vakgebied. Literaire kwaliteit is dan ook wat de literaire gemeenschap goed vindt. Wat we nu verstaan onder de keukenroman kan heel goed literatuur zijn verborgen onder vooroordelen die we over vrouwelijke auteurs hebben.
Wat is dan wel de oplossing tegen dit vooroordeel? We moeten vrouwen het voordeel van de twijfel geven. Koolen zegt dan ook: “Koop en lees romans van vrouwen. Bespreek een vrouw. En doe eens alsof haar werk door een man geschreven is. Het leest vast anders.”
Koop en lees romans van een vrouw
We moeten ons dus bewuster zijn van onze literaire keuzes en vaker voor een vrouw kiezen. De verschuiving begint en eindigt niet na een bezoek aan de boekenwinkel. Ga maar na; hoe is de verdeling in jouw boekenkast? En voor welke vrouwelijke auteur zou jij een pleidooi houden?
