Welke vrouw van mijn generatie kan zeggen dat ze níet is opgegroeid met de iconische film ‘The Devil Wears Prada’? We refereren er nog zo vaak aan, dat de verkregen cultstatus helemaal terecht is. In deze harde lockdown moeten we ook een beetje teren op deze nostalgie – elke dag naar kantoor gaan in een andere outfit, stel je voor!

Nu ik ouder word en in de eindfase van mijn studie zit, waardeer ik ook alle werkende (en succesvolle!) vrouwen in deze film. Wel valt het me op dat er een bepaald patroon is voor de werkende vrouw. De formule lijkt te zijn: hoe hoger haar positie, hoe killer de vrouw. Deze formule doet niks af aan de kwaliteit van de films, maar heeft het beeld dat ik heb van een succesvolle vrouw wel behoorlijk veranderd.

Dit beeld werd op de schop gegooid met de komst van de #girlboss-beweging. Maar is die aanpassing ook daadwerkelijk ten goede gekomen aan de werkende vrouw? Ik betwijfel het.

Twee soorten vrouwen (volgens Hollywood)

De businesswoman op het witte doek vindt haar oorsprong in de jaren ‘80. In een tijd dat de werkende vrouw steeds gangbaarder werd, zou je verwachten de dat films deze vooruitgang alleen maar aansporen. Maar niets is minder waar: terugkijkend naar deze films zie je hoe ouderwets hun boodschap eigenlijk is. En sinds de jaren ‘80 is die boodschap weinig veranderd. De films uit de jaren ‘00 en ‘10, waar menigeen mee is opgegroeid, zijn even ouderwets als uit de jaren ‘80.

Het overheersende beeld dat ons wordt voorgeschoteld is dat van twee soorten vrouwen: de boss bitch en de feminine boss. De boss bitch is je typische Miranda Priestly uit ‘The Devil Wears Prada’ – ontzettend succesvol op professioneel gebied, maar met een belabberd privéleven. Ze is rete-ambitieus, ongevoelig, meedogenloos, eenzaam en soms ook gewoon wreed. Om te komen waar ze nu is, moest ze zich zodanig ‘vermannen’ dat ze eigenlijk geen goede eigenschappen meer bezit.

De feminine boss is het directe spiegelbeeld van de boss bitch. Zij is de vrouw waar kijkers zich mee kunnen identificeren – ze is zachtaardig, sympathiek en hecht meer waarde aan haar privéleven.  

Klinkt goed, toch? Nou, nee. In veel films staat deze vrouw voor een dilemma: kiezen tussen haar carrière en haar privéleven. Er wordt de kijker heel duidelijk gemaakt dat er géén combinatie mogelijk is. Aan het einde van de serie ‘Friends’ staat Rachel bijvoorbeeld op het punt om een fantastische stap te zetten in haar carrière. Maar uiteraard besluit ze tóch om hier op het laatste moment van af te zien, omdat ze haar relatie met Ross belangrijker vindt. 

In de meeste films wordt de boss bitch gestraft en de feminine boss beloond. Maar die beloning komt altijd vanuit het privéleven, en niet door een hoge positie op haar werk. Dit narratief houdt het beeld in stand dat vrouwen die een succesvolle carrière willen hebben, daarvoor bepaalde dingen (lees: typisch ‘vrouwelijke’ eigenschappen en interesses) moeten opgeven. Het is een hardnekkig stereotype dat keer op keer voorkomt.

Kunnen we ons dan helemaal geen vrouw voorstellen die juíst haar vrouwelijke eigenschappen gebruikt om aan de top te komen?

Zolang vrouwelijke CEO’s het gedrag van hun mannelijke collega’s blijven imiteren, zal de werkvloer een ongelijke omgeving zijn

De vrouwelijkheid vieren

In de jaren ‘10 kwam er een nieuw soort zakenvrouw ten tonele, waar naar gerefereerd werd als een girlboss. Deze naam vindt haar oorsprong in het gelijknamige boek ‘#Girlboss’ van voormalig ‘Nasty Gal’-CEO Sophia Amoruso.

De girlboss moest een antwoord zijn op het dilemma dat de werkende vrouw onder ogen ziet. Ze gebruikt haar vrouwelijkheid om een professioneel en succesvol beeld van zichzelf te verkopen. Vervolgens plakt ze er het label ‘feminisme’ op.

Deze vrouw lijkt in de eerste instantie het beste van twee werelden te combineren. In de Netflix-serie ‘Girlboss’ lééft het hoofdpersonage Sophia voor haar baan, maar omarmt ze ook haar vrouwelijkheid door altijd goed voor de dag te komen. Op papier is dat een goede ontwikkeling; eindelijk drongen er vrouwen door in het zakenleven die hun vrouwelijkheid juist vierden, in plaats van wegstopten.

Feminisme als marketingstunt

Vanaf het moment dat de girlboss opkomt, wordt er ook kritiek naar haar geuit. Er zitten twee componenten aan deze kritiek. Het eerste component zit ‘m erin dat de #girlboss-beweging geen feminisme is, maar kapitalisme.

Feministen zetten zich in om een systeem te veranderen, en de situatie van álle vrouwen te verbeteren. Maar de girlboss denkt vooral aan zichzelf en lijkt weinig te geven om het grotere geheel. Ze gaat precies hetzelfde te werk als alle mannelijke leiders voor haar, maar onder het mom van ‘empowerment’.

Ik kijk weer naar het bedrijf ‘Nasty Gal’, dat onder vuur kwam te liggen omdat het zwangere werknemers ontsloeg – vlák voor hun verlof. Dit schandaal had net zo kunnen gebeuren onder leiding van een mannelijke CEO.

Als feminisme een deel van je bedrijf is, dient dat door de hele structuur heen te sijpelen. Maar bij bedrijven van girlbosses is feminisme performatief en wordt het slechts gebruikt als marketingstrategie. Dat pseudofeminisme wordt versterkt door de enorm grote rol die sociale media spelen in deze bedrijven. 

Een ander veelgehoord kritiekpunt is het privilege dat de girlboss ademt. De manier waarop ze haar carrière opbouwt zou alleen maar toekomen aan de witte, hogere middenklasse. Begin jaren ‘10 was de wereld vooral aan het bijkomen van een wereldwijde recessie – problemen als klassenverschillen en racisme stonden op een laag pitje. Men wilde vooral geld verdienen, dus de girlboss stond niet bepaald vooraan om deze problemen aan te pakken.

Waarom moeten vrouwen altijd maar moreel superieur zijn?

Haar succes verklaard 

Zo snel als de girlboss opkwam, verdween ze ook weer van het toneel. Inmiddels is haar nalatenschap niet veel meer dan een meme, die grofweg het gebrek aan inhoud van het kapitalisme vertaalt. Hoe kan het dan dat ze zo aansloeg? Schrijfster Leigh Stein deed onderzoek naar het fenomeen, en kan diens immense aanwezigheid verklaren.

Om te beginnen laat de girlboss zien hoe er nog steeds een dubbele standaard bestaat voor vrouwelijke CEO’s. Stein redeneert dat men nog steeds uitgaat van het idee dat vrouwen inherent ‘ethischer’ zijn dan mannen. Vanuit die gedachte waren vrouwelijke CEO’s de oplossing voor al het kwaad dat ‘de man’ had aangericht in het kapitalistische systeem.

Maar guess what: vrouwen zijn ook mensen, en kunnen dus net zo pervers en onethisch zijn als mannen. Deze realiteit vinden veel mensen moeilijk te verkroppen, denkt Stein. Vandaar dat de misstanden bij ‘Nasty Gal’ met meer opschudding werden ontvangen dan een ander bedrijf.

Een andere verklaring voor de aanwezigheid van de girlboss is simpelweg te vinden in de spelregels van het kapitalistische systeem. Vrouwen willen dat zijzelf en hun waarde erkend worden. Het verkrijgen van macht en geld worden dan – logischerwijs – graadmeters van deze erkenning.

Maar staat het hebben van succes in het kapitalistische systeem gelijk aan een feministische overwinning? Is er sprake van empowerment voor alle vrouwen, wanneer men de bedrijven van girlbosses steunt? En betekent het dat seksisme is overwonnen, wanneer er een vrouw succesvol wordt in een mannenwereld? Nee, natuurlijk niet. Deze vrouw gebruikt de bouwstenen van het kapitalistische en patriarchale systeem voor haar eigen succes. Maar naar mijn idee is dat geen feminisme.

Betekent het dat seksisme is overwonnen, wanneer een vrouw succesvol wordt in een mannenwereld?

Is de kritiek terecht?

Met de kritiek op de girlboss kwam ook weer kritiek óp de kritiek. De vrouwelijke CEO’s die aan de schandpaal werden genageld zouden disproportioneel hard zijn aangepakt. Met dezelfde fouten komen hun mannelijke collega’s namelijk makkelijker weg.

Het heeft inderdaad iets dubbels: het willen streven naar een gelijkwaardige wereld, om vervolgens alleen tegen de vrouwelijke CEO’s te zeggen dat ze het nóg beter moeten doen. Waarom moeten vrouwen altijd maar moreel superieur zijn?

Hoe graag ik zou willen dat mannen óók hun verantwoordelijkheid nemen, is het toch echt aan de vrouwen om hierin de eerste stap te zetten. Zolang vrouwelijke CEO’s het gedrag van hun mannelijke collega’s blijven imiteren, zal de werkvloer een ongelijke omgeving zijn. Terecht stipt een artikel van ‘The Atlanitc’ daarom aan dat er tegenwoordig een bredere beweging ontstaat die CEO’s op het matje roept. Niet alleen girlbosses, maar ook mannelijke CEO’s.

Na het #girlboss-tijdperk

Hoe moet het nu verder met vrouwen op de werkvloer? Stein vindt in ieder geval dat de geflopte CEO’s uit het #girlboss-tijdperk een kans moeten krijgen om iets nieuws te beginnen. Ze hebben ongetwijfeld geleerd van hun fouten, en hun zakelijke ervaring is enorm waardevol.

Maar voor alle vrouwen die hier niet onder vallen: probeer te veranderen wat mogelijk is. In de tv-serie ‘Parks and Recreation’ zet manager Leslie Knope haar typisch ‘vrouwelijke’ kwaliteiten in voor een betere werkomgeving. Ze gaat de verbinding aan met haar collega’s en daagt ze uit.

Laten we rolmodellen als Leslie Knope koesteren en de werkomgeving van vrouwen een stukje beter maken. Dit hoeven we niet te doen door te kiezen tussen twee uitersten. Welke balans een vrouw ook kiest is oké, als het maar niet gepaard gaat met het uitdragen van een nietszeggende (pseudo-)feministische boodschap. Nu maar hopen dat Hollywood dit ook snel gaat snappen.

Meer meningen? U roept, wij draaien:

Lees hier al onze andere opiniestukken!