Rhinoplasty, fox eye lift en brazillian butt lift; grote kans dat je weet wat deze begrippen betekenen. Althans, als je op social media zit. Steeds vaker word je op Instagram, TikTok en andere platforms doodgegooid met posts, reclames en commentaar over plastische chirurgie en cosmetische ingrepen. Vaak voor en door vrouwen.

Zelf heb ik hier soms wat moeite mee. Aan de ene kant steun ik vrouwen natuurlijk in hun keuzes; de maatschappij heeft vaak al genoeg te zeggen over wat ze met hun lichaam doen. Ik wil daar niet aan meedoen. Toch knaagt mijn feministisch onderbuikgevoel. Het mag dan wel je eigen keuze zijn, maar wat zet iemand ertoe aan om haar buccal fat te laten verwijderen? Zijn de keuzes die je hierover maakt wel écht zo feministisch?

Ja, zegt ‘choice feminism’, een feministische stroming waarin de individuele keuze van de vrouw centraal staat. De term, in 2006 bedacht door de Amerikaanse advocate Linda Hirshman, houdt in dat vrouwen vrije keuzes moeten kunnen maken. Dat geldt voor álle keuzes: of ze willen werken of thuisblijven met de kinderen, hoe ze de huiselijke lasten delen en dus ook wat ze met hun lichaam doen. Elke keuze die elke vrouw maakt is inherent feministisch, want de keuze is door de vrouw zélf gemaakt.

Maar is choice feminism de be all end all oplossing voor de tegenstrijdige gevoelens die in ons opkomen? Bijvoorbeeld wanneer een vrouw kiest voor baby botox of haar baan opzegt om huisvrouw te worden?

Het conflict, de oorsprong en de ‘90s

Choice feminism is ontstaan uit een conflict dat tijdens de tweede feministische golf speelde in de VS. Dat conflict ging over de feministische waarde van sekswerk en pornografie. Er ontstonden – grof gezegd – twee flanken. Enerzijds zag men dit als een vorm van onderdrukking. Volgens hen was werken in de seksindustrie in essentie een onderdeel van het patriarchaat. Anderzijds werd het juist als seksuele voldoening, autonomie en empowerment gezien.

Het was nu aan de vrouw zelf – en niet de beweging als geheel – om de balans te bepalen tussen gendergelijkheid en seksuele vrijheid.

Dit conflict baarde in de jaren negentig een derde feministische golf. Daarbinnen was geen uniform voorschrift voor wat ‘feministisch gedrag’ was. Integendeel: in de derde feministische golf legde men zowel keuze als oordeel bij de vrouw zelf. Het was nu aan de vrouw zelf – en niet de beweging als geheel – om de balans te bepalen tussen gendergelijkheid en seksuele vrijheid. De zelfbeschikking en individuele vrijheid van vrouwen kwam hierdoor voorop te staan.

Derde golf feministen zagen het feminisme dus niet als een handboek met rigide regels en voorschriften. Ze zagen het als een worsteling met de verwachtingen die bij vrouwelijkheid horen. Daarmee namen ze afstand van tweede golf feministen, die dat verwijt wel regelmatig moesten incasseren. Vrouwen dienen vanuit een feministisch geweten te handelen en te realiseren wat ze doen en waarom. 

Met dit geweten nemen vrouwen zelf de regie in handen. Hun leven wordt niet gedirigeerd door maatschappelijke structuren en tradities, maar door hun eigen keuzes. Zo worden de mogelijkheden voor vrouwen groter, wat voor derde golf feministen gezien wordt als de kern van de beweging.

Choice feminism anno 2023

Veel van de ideeën van choice feminism zijn blijven hangen en zijn nog steeds relevant in de vierde feministische golf. Feminisme is mainstream geworden. Van politici die een woordje klaar hebben over feministische onderwerpen, tot infographics die je wel móet delen. Ook bedrijven is het niet ontgaan. Steeds vaker zie je advertenties met een feministische boodschap. Bedrijven spelen in op de onzekerheid van vrouwen en meisjes met één van hun ‘empowering‘ producten. Hierin wordt feminisme gereduceerd tot een kapitalisme vriendelijke vorm. Zo wordt de status quo niet omver geworpen, maar kunnen vrouwen slechts door self-empowerment succesvol worden.

Het zachte, marketable feminisme is hierdoor geen bedreiging meer voor de gevestigde orde, maar is er juist onderdeel van geworden. Ook choice feminism heeft zich naar deze zachte vorm van feminisme gevormd. Álle keuzes van vrouwen zijn feministisch, ook als ze allemaal de gevestigde orde in de hand helpen en het feminisme niet vooruit brengen.

Het interne en externe conflict

Daarnaast is choice feminism nog steeds een aantrekkelijke vorm van feminisme, omdat het conflicterende oordelen over andere vrouwen én onszelf uitstelt. Hierdoor wordt het makkelijker om een band op te bouwen met vrouwen die niet op dezelfde feministische lijn liggen als jij.

Michaele Ferguson haalt dit punt aan in haar artikel Choice Feminism and the Fear of Politics. Vaak gaan de keuzes die de vrouwen in je leven maken tegen je feministische principes in. Ben je het bijvoorbeeld eens met de standpunten van Linda Hirshman, die meent dat vrouwen door thuis te blijven niet al hun kwaliteiten benutten, dan beland je in een lastige positie als een vriendin besluit om dit juist wél te doen.

Dit conflict heerst ook binnen je eigen geweten. Als ik heel graag een relatie wil, geef ik dan toe aan heteronormativiteit? Als ik mezelf mooier vind met een grotere cupmaat, ben ik dan nog wel een feminist? Om conflict – zowel intern als extern – te voorkomen, oordeel je dan vaak niet, zegt Ferguson. Choice feminism helpt hierbij. We hoeven niet elke keuze die wij en anderen maken langs een strenge lat van feministische eisen en principes te leggen. In plaats daarvan moeten we ervan uitgaan dat wij en anderen met volledige autonomie en vrije wil keuzes hebben gemaakt.

Waar gaat het heen zonder frictie, conflict en oordeel?

Maar is het uitstellen van oordeel eigenlijk wel wenselijk in een sociaal-maatschappelijke stroming, die juist als doel heeft de gevestigde orde te veranderen (of zelfs omver te werpen)? Als we tegenover elke keuze van elke vrouw een you-do-you houding aannemen, waar blijft dan de kritische discussie over de redenen achter en de waarde van de keuze?

Choice feminism zegt hierover dat de meeste keuzes waarop we vrouwen beoordelen privézaken zijn die de buitenwereld niet aangaan. Hoe een vrouw zich kleedt, presenteert, en gedraagt gaat over haar, en haar alleen. Het is daarom onwenselijk om die keuzes tot een politiek standpunt te maken.

Hoewel keuzes dan misschien individueel (of zo individueel mogelijk) zijn, sociale consequenties hebben ze zeker. Wanneer alle vrouwen om je heen besluiten hun carrière op te geven, beweegt dat hoogstwaarschijnlijk ook jouw opvatting daarover. Jonge vrouwen worden op sociale media doodgegooid met posts van influencers over cosmetische ingrepen en dat is terug te zien in de cijfers.

Door elke keus als feministisch te zien, door de redenen achter de keus niet te doorgronden én door te doen alsof persoonlijke keuzes de wereld eromheen niet beïnvloeden, valt er weinig meer te bediscussiëren. Door massaal deze houding aan te nemen, loopt de discussie – en daarmee de vooruitgang – van feminisme dood. Terwijl de strijd bij lange na nog niet gestreden is.

Waar komt de keuze vandaan?

Een ander probleem met choice feminism is dat vrouwen worden gezien als volledig zelfstandige en autonome individuen. Hierdoor worden de keuzes die ze maken geïsoleerd van de constructies en verwachtingen die deze keuzes hebben beïnvloed. Een vrouw die na de geboorte van haar kinderen besluit thuis te blijven, wordt beïnvloed door externe factoren, zoals de hoge kosten voor kinderopvang. Vrouwen die voor cosmetische ingrepen kiezen, zeggen ook vaak dat ze dit voor zichzelf doen. Maar de bron van deze wens wordt door choice feminism niet opgezocht of uitgedaagd.

Voor een witte vrouw is de afweging om je haar te stijlen of golvend te laten een keuze, terwijl het voor veel zwarte vrouwen vaak gaat om het voorkomen van discriminatie werkvloer.

Aan wie is de keuze?

Deze isolatie van de keuzes en de vrouw is ook problematisch in de discussie over wie kan kiezen. Het is overduidelijk dat je huidskleur, sociaal-economische positie, seksualiteit en culturele achtergrond op vele manieren de keuzevrijheid en -mogelijkheden beïnvloeden of beperken. Voor een witte vrouw is de afweging om je haar te stijlen een keuze, terwijl het voor veel zwarte vrouwen vaak gaat om het voorkomen van discriminatie op de werkvloer. Zo blijft er voor een zwarte vrouw minder ruimte over om actief tegen het huidige schoonheidsideaal in te gaan, en gaat dit ook nog gepaard met hogere persoonlijke verliezen, zoals een baan of een promotie.

En… nu?

Hoe ziet een nieuwe omgeving eruit? Een omgeving waarin we elkaar niet onnodig hard beoordelen op ‘onfeministische’ keuzes, maar we de discussie over de context van die keuzes wel in leven houden? 

De verandering begint voornamelijk bij jezelf. Ferguson zegt er in het slot van haar artikel het volgende over: “Ik roep feministen op om zich te verzetten tegen de verleiding om oordeel af te wijzen, maar om onszelf te herinneren aan het genot van politiek.” Ze roept hierin vrouwen op om juist deel te nemen aan het gesprek en de verschillende meningen van vrouwen te vieren.

In plaats van de demands of feminism te negeren, accepteer je dat feminisme een worsteling is.

Verder is het belangrijk om begrip te blijven tonen. Het blijft lastig is om de ‘feministische keuze’ te maken. Vaak weet je dan ook dat veel vrouwen het niet met jouw keuze eens te zullen zijn. Dit is niet iets slechts an sich, maar dit laat vooral zien hoe we worstelen met de demands of feminism. In plaats van dat je die eisen te negeert, accepteer je dat het werkelijk een worsteling, een strijd is.

Zo creëer je een omgeving waarin je elkaars en je eigen keuzes respecteert. Maar ook een omgeving waarin tegelijk ruimte is voor een bewustzijn over de context waarin die keuzes gemaakt zijn. Je ziet en erkent dan de worsteling in jezelf en de vrouw tegenover je.

We hoeven dus helemaal niet op zoek naar een oplossing voor onze conflicterende gevoelens die door het feminisme in ons opkomen; dit conflict houdt het feminisme in leven en helpt de stroming juist vooruit. Dus vraag waaróm een vrouw fillers heeft laten zetten, en vraag jezelf waarom je daar moeite mee hebt.