Feminisme is links en elitair, klinkt steeds vaker het verwijt. Intersectionele feministen zouden te veel afdwalen van de kern. Maar juist de rechten waarvoor zij strijden, staan in dit politieke klimaat onder druk. Heeft feminisme een politieke kleur?
Kritiek op intersectionaliteit
Afgelopen 8 maart, op Internationale Vrouwendag, liepen ongeveer 20.000 mensen mee met de Feminist March in Amsterdam. Ondanks de grote opkomst volgde er op de March ook veel kritiek. Opvallend was dat deze kritiek juist kwam van vrouwen die het feminisme een warm hart toedragen en zelf aanwezig waren. Volgens hen ging het in Amsterdam te veel over Gaza en andere linkse hobby’s.
Zij nemen het populistische frame van de ‘linkse elite’ min of meer over. Het huidige intersectionele feminisme zou elitair zijn en we moeten terug naar de basis. Volgens deze critici raken we als vrouwen meer verbonden als we het laten bij onderwerpen als reproductieve rechten en de loonkloof. Feministen moeten zich niet te veel bemoeien met zaken als het buitenland, Zwarte Piet en de rechten van de LHBTQIA+ gemeenschap.
Wat is intersectioneel feminisme?
Intersectioneel feminisme neemt als uitgangspunt dat verschillen tussen mensen, zoals gender, huidskleur en sociaal-economische factoren, zorgen voor structurele voordelen en nadelen. Systemen als het patriarchaat en kapitalisme houden deze verschillen in stand. Het is dan ook niet gek dat de idealen van intersectionele feministen deels overeenkomen met de idealen van linkse partijen die ook opkomen voor de verliezers van het kapitalisme.
Verbindend of wit feminisme?
Deze kritiek lijkt verdacht veel op wit feminisme. ‘Terug naar de basis’ komt vaak neer op: alleen problemen die ook vrouwen met zes vinkjes raken, zijn het waard om voor de straat op te gaan. Deze ‘feministen’ strijden om gelijkwaardigheid – maar niet voor iedereen. Dit verbindend noemen is bizar en bovendien alles behalve solidair.
Vrouwen van kleur, die naast seksisme ook met racisme te maken hebben, moeten achteraan in de rij aansluiten. Ook transvrouwen, voor wie een gelijkwaardige positie in de samenleving verder weg lijkt dan ooit, moeten het nog maar even uitzingen totdat hun bestaansrecht net iets minder politiek controversieel is. Bovendien leven we in een geglobaliseerde wereld, waarin landsgrenzen vervagen en we elkaar beïnvloeden vanaf de andere kant van de oceaan. In deze wereld kennen we niet meer de luxe om feminisme te beperken tot Nederland.
‘Terug naar de basis’ komt vaak neer op: alleen problemen die ook vrouwen met zes vinkjes raken, zijn het waard om voor de straat op te gaan.
Feminisme in het politieke debat
Wit feminisme is ook zichtbaar in het politieke debat. De standpunten van staatssecretaris Coenradie zijn daar een schoolvoorbeeld van. Het is goed, en hard nodig, dat zij zich onder andere uitspreekt tegen seksueel geweld tegen vrouwen. Tegelijkertijd is het minstens zo belangrijk dat anderen haar erop wijzen dat zij wel willens en wetens het kabinet instapte namens de PVV – een partij die een ‘kopvoddentaks’ voorstelde en transvrouwen vergeleek met kamelen en dromedarissen.
Toch voelt het soms dubbel om vrouwen in de politiek te bekritiseren. Ondanks dat vrouwen steeds prominentere posities innemen, blijft de man-vrouwverhouding in de politiek ongelijk. Ook wachten we nog steeds op de eerste vrouwelijke premier. Elke vrouw die de politieke arena betreedt, brengt ons dichter bij een politiek die de samenleving daadwerkelijk vertegenwoordigt.
Dat gold ook in 2023, toen Caroline van der Plas als de eerste vrouwelijke lijsttrekker de provinciale verkiezingen won. Niet veel later leek Dilan Yeşilgöz even op weg naar het eerste vrouwelijke premierschap toen zij het stokje overnam van Mark Rutte. Zulke momenten zijn belangrijk voor de emancipatie van vrouwen in de politiek. Maar feministische idealen zijn ook politiek inhoudelijke idealen: de politiek is een middel om gelijkwaardigheid te realiseren. Daarom kun je de prestaties van vrouwen toejuichen én tegelijkertijd hun politieke standpunten bekritiseren.
Intersectioneel feminisme en kabinet Schoof
Een van de weinige dingen die de eeuwig ruziënde coalitie nog bindt, is de gedeelde weerzin tegen ‘woke’. Dat onderwerp speelt al langer in rechts Nederland: in de HJ Schoo-lezing van 2022 noemde Yeşilgöz ‘het wokisme’ een beweging die de rechtsstaat bedreigt. Regeren met de PVV is dat kennelijk niet.
Wat dit ‘wokisme’ precies is, blijft vaag. Maar duidelijk is dat partijen als PVV, BBB en VVD hiermee een uit de Verenigde Staten overgewaaide cultuuroorlog proberen aan te wakkeren. In die strijd positioneren zij zich nadrukkelijk als tegenstander van intersectioneel feminisme. Diversiteit en inclusie vallen dan ook onder de verboden woorden. Een voorbeeld hiervan is hoe minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp Klever haar budgetten voor vrouwenrechten en gendergelijkheid schrapte.
Een ander voorbeeld is dat het kabinet voortaan ‘politiek neutrale’ seksuele voorlichting wil geven. Voor wie zich afvraagt wat dat inhoudt: neutraal heeft in dit geval heel wat weg van conservatief. Van der Plas verdedigde het kabinetstandpunt en begon met desinformatie over hele jonge kinderen die seksuele handelingen zouden leren. Later kwam ook de LHBTQIA+ gemeenschap aan bod. Volgens Van der Plas mogen kinderen best leren over homoseksualiteit, maar ‘de gekkigheid’ van ‘de hele letterbak’ moet achterwege blijven. Hiermee doelt ze impliciet op de rest van de LHBTQIA+ gemeenschap.
Duidelijk is dat partijen als PVV, BBB en VVD hiermee een uit de Verenigde Staten overgewaaide cultuuroorlog proberen aan te wakkeren.
Politiek gekleurd feminisme
Zolang gelijkwaardigheid en basale mensenrechten van alle vrouwen politiek controversieel blijven, kan feminisme niet politiek neutraal zijn. Wit feminisme is misschien gematigder, maar zeker niet apolitiek. Het is nogal zelfgenoegzaam om het opkomen voor je eigen belang neutraal te noemen. Bovendien verstikt dit het debat. Neutraliteit veronderstelt dat iedereen het met witte feministen eens moet zijn. Niet omdat ze inhoudelijk gelijk hebben, maar omdat het aansnijden van onderwerpen die hen niet aan gaan te controversieel is.
Feministische idealen zijn daarnaast inherent politieke idealen, omdat de politiek een belangrijke weg is om een gelijkwaardige positie van vrouwen te verwezenlijken. Als niemand het aandurft om controversiële punten aan te pakken, zal er nooit wat veranderen. Het gevaar hiervan is dat de schadelijke norm die heerst, meer schade kan aanrichten.
Ook de strijd om vrouwenkiesrecht was ooit radicaal, maar nu vinden we het niet meer dan normaal dat vrouwen naar de stembus mogen. Ondanks de maatschappelijke tegenwind gingen feministen toch hiervoor de barricade op. Dankzij hun strijd zijn rechten die ooit extreem controversieel waren, nu zo gewoon dat ze ‘neutraal’ zijn.
Feminisme heeft dus zeker wel een politieke kleur. Doen alsof dit niet zo is, is niet alleen naïef en behoorlijk zelfgenoegzaam, maar ook schadelijk. Het slaat een debat dood, terwijl het politieke klimaat en de ophef na de Feminist March laten zien dat een intersectioneel feministisch perspectief op de politiek broodnodig is. We hebben behoefte aan een feminisme dat zich niet alleen richt op de problemen die ook witte vrouwen raken, maar zich écht richt op solidariteit, onder alle vrouwen.
