Studenten zijn boos over de langstudeerboete. Het bevordert ongelijkheid en prestatiedruk onder studenten. Ze zijn bang dat ze hun studie niet meer kunnen betalen. Waarom komt de langstudeerboete terug, en wat zijn eigenlijk de gevolgen van deze maatregel?
De langstudeerboete: een herintroductie
Een van de meest besproken plannen uit het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet-Schoof I is de herintroductie van de langstudeerboete. Hoewel de concrete uitwerking van deze herintroductie van de langstudeerboete nog niet bekend is, zorgt het nu al voor veel ophef onder studenten. Ze zijn bezorgd dat ze de boete niet kunnen betalen, of overwegen om onder hun niveau te gaan studeren om sneller klaar te zijn.
De boete is bedoeld om ervoor te zorgen dat studenten eerder afstuderen en sneller doorstromen naar de arbeidsmarkt. Dit is opmerkelijk, aangezien veel studenten vertraging oplopen door nevenactiviteiten, zoals een bestuursjaar om waardevolle ervaring op te doen voor een betere positie op de arbeidsmarkt. Hoe zit het daar dan mee? Feminer onderzoekt wat de langstudeerboete precies inhoudt, wat de universiteiten ervan vinden, en hoe je zelf in actie kunt komen.
Dit is wat je moet weten over de langstudeerboete
De langstudeerboete houdt voor nu in dat elke student die meer dan een jaar uitloopt ten opzichte van de nominale studieduur van een bachelor- of masteropleiding, een boete van €3.000 euro per jaar bovenop het reguliere collegegeld moet betalen. Naar verwachting zal 1 op de 8 studenten hiermee te maken krijgen. De langstudeerboete gaat in vanaf het studiejaar 2026/2027.
Dit is niet de eerste keer dat de politiek de boete wil invoeren. kabinet-Rutte I (2010-2012) introduceerde de maatregel al in 2011. Al snel volgde er kritiek vanuit de Tweede Kamer en studenten. De gevolgen waren direct merkbaar: ondanks een gewenste toename in afgestudeerde studenten kan je de negatieve gevolgen niet negeren. Zo koos 1 op de 12 studenten niet voor een master uit angst voor de boete, 40% ervaarde grote stress, en 45% kampte met faalangst. Volgens de toenmalig staatssecretaris van Onderwijs, Halbe Zijlstra (VVD), is een beetje stress ‘helemaal niet erg’.
In 2011 waren er massale demonstraties tegen de langstudeerboete. Studenten trokken naar het Malieveld om te protesteren, en in 2012 volgde zelfs een rechtszaak. De rechter oordeelde dat de langstudeerboete gewoon mocht doorgaan, al moest er wel een uitzondering komen voor deeltijdstudenten. Toch was de boete voor korte duur. Na de val van kabinet-Rutte I draaide de Tweede Kamer de maatregel terug, en 40.000 studenten die de boete van €3000 euro al betaald hadden, kregen hun geld terug.
Wat ga jij ervan merken?
De gevolgen van deze nog niet doorgevoerde, maar wankelende maatregel zijn nu al voelbaar. Maar liefst 25 procent van de studenten overweegt te stoppen met hun studie vanwege de grote financiële gevolgen. De boete verhoogt niet alleen de prestatiedruk, maar vergroot ook de ongelijkheid tussen studenten. Studenten uit arme gezinnen doen gemiddeld langer over hun studie dan studenten die financiële steun ontvangen van hun ouders. Hierdoor groeit de kloof tussen arm en rijk verder.
De boete lijkt vooral nadelige gevolgen te hebben. Zo schrikt het toekomstige studenten in uitzonderlijke situaties af om te gaan studeren. Studenten die noodgedwongen mantelzorger zijn, krijgen nu al te weinig studiebegeleiding en ervaren extra stress door de maatregel. Ook studenten met een functiebeperking, of met psychische en/of fysieke klachten komen in de problemen. Pieter Omtzigt (NSC) liet in een debat weten dat hij ‘zorgvuldig’ wil kijken naar eventuele uitzonderingen.
Dat is helaas nog niet alles. Studenten moeten ook voldoen aan de soms absurde ervaringseisen die werkgevers hanteren. Als studenten tijdens hun studie niet meer de kans krijgen om ervaring op te doen door bijvoorbeeld een bestuursjaar of vrijwilligerswerk, zijn ze genoodzaakt om een tussenjaar te nemen om de gewenste ervaring op te doen. Hierdoor is een masteropleiding niet meer aantrekkelijk. Dit terwijl doorstuderen zowel belangrijk is voor je persoonlijke ontwikkeling als voor je positie op de arbeidsmarkt.
Studeren in cijfers
- Het wettelijke collegegeld voor 2024-2025 bedraagt €2.530 voor een heel collegejaar. In 2025-2026 stijgt dit bedrag naar €2.601, als gevolg van de inflatiecorrectie;
- Voor het mbo bedraagt het wettelijke collegegeld voor 2024-250 €1.419;
- De basisbeurs in 2024-2025 is voor inwonende studenten €121,33 per maand en voor uitwonende studenten €302,39;
- In 2023-2024 was de basisbeurs tijdelijk verhoogd dankzij de koopkrachtregel, waardoor het maandelijkse bedrag €466,69 bedroeg. Deze regeling komt per 1 september 2024 te vervallen;
- De halvering van het collegegeld stopt vanaf het studiejaar 2024-2025. Eerstejaarsstudenten hebben dan geen recht meer op een halvering van het wettelijke collegegeld en moeten nu €2.530 betalen in plaats van €1.265.
-
De gevolgen voor hoger onderwijs
Naast de herinvoering van de langstudeerboete is kabinet-Schoof I van plan nog verder te snijden in het onderwijs. Het kabinet wil 215 miljoen euro bezuinigen op onderwijs en daarnaast nog eens 150 miljoen euro minder investeren in onderzoek en wetenschap. Universiteiten maken zich ernstige zorgen en stuurden een dringende brief naar onderwijsminister Eppo Bruins, waarin ze hun ‘grote zorgen’ uitten. Er zijn ook al plannen voor een grootschalige staking later dit schooljaar.
Als blijk van ontevredenheid vond op 2 september een alternatieve opening van het academisch jaar plaats in Utrecht. Studenten, hoogleraren en vertegenwoordigers van vakbonden verzamelden op het Domplein om hun zorgen te uiten. Eerder dit jaar was er al een protest tegen de boete. Ook vanuit de politiek heerst er kritiek. GroenLinks-PvdA is in samenwerking met onder andere BNNVARA en Landelijke Studentenvakbond (LSVb) de petitie De Groeten met je Boete! bestart. Op 10 september 2024 overhandigen ze de handtekeningen aan de minister van Onderwijs.
Boetes in beeld
Politici stellen wel vaker beleid op dat ook voor hen ongunstig zou uitpakken. Wij zochten uit hoe ongunstig de langstudeerboete voor verschillende lijsttrekkers en ministers* zou uitvallen. Hiertoe berekenen we de kosten die ze zouden maken als ze dit collegejaar zouden beginnen met hun studie. We nemen hierin niet alleen de boete mee, maar ook andere kosten voor studeren, aangezien de politiek grotendeels verantwoordelijk is voor het huidige studieklimaat. Tot slot trekken we de ontvangen beurs van de gemaakte kosten af. Met deze link kun je het model – inclusief aannames – zelf bekijken.
*Vrouwelijke lijsttrekkers en ministers. Bij Feminer lichten we vrouwelijke rolmodellen uit. Helaas pakt de keuze van deze rolmodellen iets minder gunstig uit voor studerend Nederland en lichten we dat dus óók uit.
Dilan Yeşilgöz en Sophie Hermans – €152.474
Deze VVD’ers hebben het – ten opzichte van een nominale studieduur – niet al te bont gemaakt. Beiden deden ze zes jaar over een vierjarige opleiding en hoefden ze dus maar één jaar de langstudeerboete te betalen. De snel stijgende Amsterdamse huurprijzen maken het grootste deel van de kosten uit: als je nu begint met studeren en er ook zes jaar over doet, zou je zo’n 150 duizend euro aan huur betalen.
Reinette Klever – €82.913
Minister Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp Klever studeerde net zo lang als de vrouwen hierboven, maar door te kiezen voor Rotterdam hoefde ze zo’n €70.000 euro minder aan huur te betalen. Toch moet zij ook één keertje de langstudeerboete betalen, maar die is op het moment dat zij het moet betalen opgelopen naar een kleine €3.700 euro.
Fleur Agema – €63.664
Van alle politici die hier langskomen, is minister Agema van VWS de meest zuinige geweest. Ook zij studeerde zes jaar, maar haar studie duurde vijf jaar en dus hoefde zij – als enige van deze lijst – geen boete te betalen. Ook betaalde zij het minst aan huur. Ze heeft in drie steden gestudeerd: Enschede (de op een na goedkoopste stad), Amsterdam (de duurste) en Utrecht (ligt er tussenin). Ons model vond dat lastig en daarom hebben we de huurprijs van Utrecht gebruikt, wat over zes jaar een totale huur van zo’n 68 duizend euro oplevert.
Mona Keijzer – €405.290
Minister Keijzer, Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, heeft tien jaar rechten gestudeerd in Amsterdam, die een nominale duur heeft van vier jaar. Dat levert haar een boete van een kleine €19.000 euro op. Dit is slechts €10.000 euro minder dan het collegegeld dat je neer moet leggen om tien jaar te kunnen studeren. Hiermee riskeer je dat je ontvangen beurs niet verandert in een gift, maar wij doen zijn DUO niet en trekken het gewoon van de kosten voor het studeren af. Alsjeblieft, minister!
Kom in actie tegen de langstudeerboete!
Feminer verzet zich als vrouwenorganisatie tegen de langstudeerboete. Studeren is niet alleen belangrijk voor je carrière, maar ook voor je persoonlijke ontwikkeling. Denk aan het opbouwen van sociale contacten, het benutten van je talenten en het uitwisselen van ideeën. Hoewel we geen studentenorganisatie zijn, zijn we wel afhankelijk van de inzet van vrouwelijke studenten. Daarnaast moedigen we vrouwen aan ambitieus te zijn en ervaring op te doen naast hun studie.
De langstudeerboete maakt het voor ontzettend veel vrouwen moeilijk om bijvoorbeeld vrijwilligerswerk te doen, wat voor hen een belangrijke stap kan zijn naar richting wethouderschap en een politieke functie. Het is zonde als vrouwen door de langstudeerboete geen ruimte meer hebben om zich naast hun studie bij een organisatie, zoals Feminer, in te zetten. Wil jij in actie komen tegen de langstudeerboete? Teken de petitie De Groeten met je Boete!, houd LSVb in de gaten voor actuele updates, of steun de staking die later dit schooljaar gepland staat. Studeren is geen privilege, maar een basisrecht voor iedereen.
FAQ
Wat is voor mij van toepassing?
Ga je dit jaar voor het eerst studeren of maak je je zorgen om de langstudeerboete? Houd de website van de Rijksoverheid in de gaten voor al het laatste nieuws.
Wat kan de universiteit voor mij betekenen?
Wat de universiteit voor jou kan betekenen verschilt per instelling. Maak een afspraak met de studieadviseur van jouw desbetreffende instelling als je met vragen zit.
Wat kost het de overheid?
De precieze kosten zijn lastig te achterhalen. Gemiddeld kost een student €5.500-€10.000 euro per jaar. Het verschil bekostigt de belastingbetaler.
Hoeveel langstudeerders zijn er nu?
Nederland telde in 2022 37.000 langstudeerders. Het Rijk houdt nu rekening met 95.000 langstudeerders.
Wat levert een afgestudeerde de overheid op?
Wat een afgestudeerde overheid oplevert is niet eenvoudig uit te leggen en verschilt per student. Maar uit onderzoek blijkt wel dat het inkomen stijgt met het opleidingsniveau.
