Technologie is overal. Ga maar na: je gebruikt op dit moment technologie om dit artikel te lezen. Maar hoe inclusief is de technologie die we dagelijks gebruiken? En wat betekent dit specifiek voor vrouwen? In Hack de Bias zoekt Feminer het voor je uit.
Van de drukpers tot smartphones en AI: technologie is zo verweven met ons leven, dat we er nauwelijks nog bij stilstaan. De impact van technologische innovatie op ons dagelijks leven is enorm, maar begrijpen we wel hoe ingrijpend dit is? Het komt je misschien niet bekend voor, maar dankzij techniekfilosofie staan we stil bij dit soort belangrijke vragen.
Feminer spreekt met universitair docent bio-ethiek Naomi Jacobs, die zich verdiept in dit onderbelichte maar cruciale vakgebied: “De technologie die we veel gebruiken, is vaak ook met een specifieke doelgroep in gedachten ontworpen, namelijk mannen.”
De werkelijkheid achter technologie
“Het idee dat technologie nooit neutraal is, speelt al langer binnen de filosofie van technologie”, legt Jacobs uit. “We denken steeds vaker na over de vraag voor wie technologie nu eigenlijk bedoeld is. Om een simpel voorbeeld te geven: smartphones zijn oorspronkelijk ontworpen voor grotere handen, zoals die van mannen, en niet voor de gemiddelde vrouwenhand.” Hierdoor is het voor vrouwen bijvoorbeeld moeilijker om met één hand een foto te maken.

Naomi Jacobs
Universitair Docent Bio-ethiek
In haar onderzoek naar ethics by design deed Jacobs eerder onderzoek naar female technologies en de kwetsbaarheid en rechtvaardigheid bij het ontwerpen van nieuwe medische technologieën.
De manier waarop technologie onze interactie met elkaar en de wereld verandert, blijft vaak onzichtbaar. Techniekfilosofie heeft als doel om deze verborgen veranderingen aan het licht te brengen. Filosofen denken na over de effecten van technologie en over kwesties zoals inclusief ontwerp. Dit is namelijk binnen technologische innovatie niet altijd vanzelfsprekend. Jacobs vertelt dat ontwerpkeuzes van technologie net zo goed sociale impact kunnen maken.
De subdiscipline Ethics by design onderzoekt hoe technologische ontwerpen ethisch in elkaar zitten. Jacobs legt uit: “We onderzoeken of we al vanaf het begin van een nieuw ontwerp mee kunnen denken vanuit een moreel perspectief, om vervolgens het ontwerpproces zo te begeleiden dat we ethische morele vraagstukken van het begin meenemen.” Helaas gebeurt dit vaak pas achteraf, wanneer de negatieve gevolgen, zoals voor vrouwen, al schade hebben aangericht.
Jacobs geeft een voorbeeld: “Denk aan het ontwerp van auto’s. Crashtestdummies zijn lange tijd gebaseerd op de mannelijke anatomie. Vrouwen hebben doorgaans een kleiner lichaam en bijvoorbeeld borsten, waardoor de gordel anders zit. Dit betekent dat vrouwen bij een auto-ongeluk meer risico lopen op ernstiger lichamelijk letsel dan mannen, simpelweg omdat het ontwerp niet op vrouwen is getest.”
De technologie die we veel gebruiken, is vaak ook voor een heel specifieke doelgroep, namelijk mannen.
Wel zo feministisch?
Door de groeiende behoefte aan technologie specifiek gericht op vrouwen heeft Female Technology (FemTech) de afgelopen jaren grote vooruitgang geboekt. De term is in 2016 geïntroduceerd door Ida Tin, oprichter van menstruatie app Clue. Jacobs legt uit: “FemTech is ontstaan als reactie op het besef dat vrouwen en hun behoeften ondervertegenwoordigd zijn in technologie.” Voorbeelden van FemTech zijn apps die zich richten op de reproductieve gezondheid van vrouwen.
Het besef is te merken: FemTech-apps zijn inmiddels het vierde populairste type app onder volwassenen. Hierbij moet je denken aan apps voor het bijhouden van je menstruatiecyclus, zoals Glow en Flo. De apps beloven vrouwen te empoweren door inzicht te bieden over hun eigen lichaam. Zo krijgen vrouwen meer kennis en controle over hun gezondheid. Een juiste stap in de goede richting, zou je denken. Maar wie verder kijkt, ontdekt al snel een andere realiteit.
Het heteronormatieve stereotype zit door dit soort aannames en de vormgeving geprogrammeerd in de apps. Niet zo empowering als het lijkt. Jacobs vertelt dat FemTech een goede ontwikkeling is, maar ook dat we bij deze ontwikkelingen kritische kanttekeningen moeten zetten. “Anderzijds creëert FemTech een aparte categorie door te zeggen: dit is technologie specifiek voor vrouwen. Daarmee creeër je weer een soort stereotype van de vrouw. Waarom zijn vrouwen weer een aparte subcategorie? Waarom is er niet gewoon technologie voor ons?”
Wat verstaan we onder technologie?
Volgens Jacobs begrijpen mensen technologie doorgaans als een handig hulpmiddel waar je iets mee kan. Zoals bijvoorbeeld Teams, het technische systeem dat wij nu gebruiken om met elkaar te videobellen. Maar technologie is veel meer dan alleen een handige applicatie: “Technologieën geven vorm hoe wij ons leven leiden. Het geeft richting aan hoe wij ons leven invullen, en wat we als vanzelfsprekend beschouwen.
Dit gebeurt ook op grotere schaal: “Het vormt hoe de wereld is en weerspiegelt het beeld van ontwerpers en de makers van technologie over hoe de wereld zou moeten zijn.” Wanneer mannen de beoogde doelgroep van technologie zijn, geeft dit een duidelijk signaal af: de wereld is gecreëerd door mannen en blijft zich ontwikkelen voor mannen. Vrouwen zijn wederom niet de norm.
Jacobs legt uit dat je dit ook ziet in de geneeskunde: “Eeuwenlang is de man als standaard aangewezen, waardoor we veel minder weten over het vrouwenlichaam. Dit noemen we ook wel de gender data gap. Dit is de data gap over alles wat met gender te maken heeft, zowel binnen de technologie als de geneeskunde.” Deze gender data gap heeft ook gevolgen op het ontwerp van FemTech: “Daarom is het moeilijk om vooralsnog technologie te ontwerpen die de behoeften van vrouwen echt vervult.”
Wanneer mannen de beoogde doelgroep van technologie zijn, geeft dit een duidelijk signaal af: de wereld is gecreëerd door mannen en blijft zich ontwikkelen voor mannen.
Inclusiever dankzij techniekfilosofie
We staan als gebruikers van technologie niet genoeg stil bij het feit dat technologie vorm geeft aan de wereld waarin we leven. Techniekfilosofen denken al langer na over deze belangrijke vraag. Filosofie helpt de manier waarop technologie relaties met onszelf, elkaar en de wereld beïnvloedt zichtbaar te maken. Dit kan heel wat betekenen voor bijvoorbeeld interactieontwerp. Deze inzichten bieden de mogelijkheid om zowel de manier waarop interacties zijn vormgegeven als het concept van interactieontwerp zelf opnieuw te bekijken.
Jacobs is momenteel ook bezig met capability sensitive design (CSD) en value sensitive design (VSD). Deze manier van ontwerpen is vrij nieuw en nog nauwelijks naar de praktijk vertaald. Uniek hieraan is dat CSD het vermogen heeft om “rekening te houden met menselijke diversiteit en om onrechtvaardigheden tegen te gaan” die zich normaliter voordoen in technologieontwerp. Daarbij is het voordeel van VSD dat het de “ethische kant actief meeneemt in een ontwerp”.
Jacobs legt uit: “Deze twee benaderingen voor technologieontwerp proberen zowel het ontwerp als het proces sensitief te maken voor morele waarden en capaciteiten. De keuzes die je tijdens een ontwerpproces maakt zijn niet alleen maar technisch van aard. Ontwerpkeuzes kunnen net zo goed sociale impact maken en morele waarden beïnvloeden.”
Technologieën geven vorm hoe wij ons leven leiden en het geeft daarmee ook richting aan hoe we ons leven invullen en wat we vanzelfsprekend vinden.
Interacties met technologie
Om de rol van technologie echt goed te onderzoeken, is het belangrijk om de relatie tussen mensen en technologieën op verschillende manieren te bestuderen. Zo beschrijft Mediation Theory hoe technologie onze interacties met onszelf, elkaar, de wereld en technologie zelf beïnvloedt en verandert. In plaats van dat technologieën buiten ons als mens staan, helpen ze juist bij het definiëren van wat het betekent om mens te zijn.
Aan de andere kant onderzoekt Human-technology relations de wisselwerking die we hebben met technologieën. Het onderzoekt de verschillende manieren waarop mensen, de wereld en technologie zich met elkaar verhouden. De relatie tussen mensen en technologie is ingewikkelder dan alleen nut of gebruik. Jacobs legt uit dat technologie beïnvloedt hoe we met anderen omgaan. Daardoor veranderen we ook als mens, als gevolg dat we ook andere dingen en meer verwachten en vragen aan technologie.
Dat niet alleen; volgens onderzoek helpt technologie ons ook bij het ontwikkelen van onze kennis over de wereld, morele handelingen en beslissingen. Dit klinkt misschien allemaal wat abstract, maar het onderzoek biedt concrete voorbeelden: dankzij bijvoorbeeld de sonografie kan een verloskundige ethische beslissingen onderbouwen over abortus en herdefinieert IVF de grens tussen het bepaalde en het onmogelijke. Technologische hulpmiddelen maken inmiddels deel uit van de menselijke aard; we moeten het opvatten als verlengstuk van de mens.
Is techniekfilosofie de oplossing?
De boodschap is helder: al deze inzichten van nieuwe vakgebieden zoals techniekfilosofie benadrukken dat technologieën zelf verre van neutrale objecten zijn. Ze maken juist deel uit van de waarden en regels die bepalen hoe we dit soort technologie gebruiken. Jacobs denkt dat techniekfilosofie zeker kan bijdragen aan inclusief ontwerp: “Binnen Ethics by design heeft de filosofie juist veel bewustwording gecreëerd over hoe technologie ons vormgeeft en andersom.”
Maar daar stopt het niet. Volgens Jacobs is het van belang dat we ontwerpers anders laten kijken naar het werk dat ze verrichten en de ontwerpkeuzes die ze maken: “We moeten ze zo begeleiden dat de ontwerpen die ze maken ethischer en sensitiever van aard zijn.” Het moeilijke hieraan is dat het wel echt moet gebeuren: “Hier heb je regelgeving voor nodig. Bijvoorbeeld wetten die stellen dat je morele waarden meeneemt in je ontwerp of product.”
De afgelopen jaren is er binnen de Europese Unie veelbelovend werk verricht als het gaat om regelgeving, mede dankzij juristen, ingenieurs en ethici. “Maar dan is het natuurlijk wel belangrijk dat deze regelgeving gehandhaafd en gerespecteerd wordt door politici en techleiders.”
F.A.Q.
Wat is Hack de Bias?
Hack de Bias is de drie weken durende campagne van Feminer om aandacht te vragen voor vrouwen in data, tech en ontwerp. Momenteel zijn vrouwen in de ontwikkeling van (data gedreven) technologieën vaak bijzaak, als er überhaupt al aan ons gedacht wordt. Feminer roept daarom al haar volgers op om hier bewust van te worden en om er zelf iets aan te doen. Hack de Bias: maak plaats voor vrouwen in data, tech en ontwerp.
Wat is FemTech?
FemTech is een verzamelnaam voor apps die gericht zijn op de reproductieve gezondheid van vrouwen. Hierbij moet je denken aan apps voor het bijhouden van je menstruatiecyclus.
Wat is capability sensitive design (CSD)?
CSD richt zich in het algemeen op het beoordelen van technologieontwerp en in het bijzonder voor gezondheid en welzijn.
Wat is value sensitive design (VSD)?
VSD is een ontwerpmethodologie die zich richt op een duidelijke en gestructureerde manier van waarden gedurende het hele technische ontwerpproces.
Wat is interactieontwerp?
Interactieontwerp is gebaseerd op het idee dat het uiteindelijk niet de technologie is die ontworpen moet worden, maar eerder de interacties tussen mensen en technologieën.