Volgens het ecofeminisme moeten feministen en klimaatactivisten de krachten bundelen en elkaar versterken. Moet jij dan als feminist ook veganist worden en nooit meer kleren kopen? In dit artikel krijg je het antwoord!  

Ecofeminisme: het is niet een term die jij als alledaagse feminist op elke straathoek tegenkomt. Terwijl het een stroming is die binnen de wetenschap veel aandacht krijgt. Dat moet anders! Want het ecofeminisme helpt om het alledaagse feminisme te verbeteren, leerde ik van ecofeminist  Rebecca Heuvelmans en WO=MEN Projectleider Klimaat & Gender Eva Lia Colombo.  

Wat is ecofeminisme?

De term ecofeminisme werd voor het eerst genoemd door Françoise d’Eaubonne in 1974, in haar boek Le feministe ou la mort. De kern van de stroming is het idee dat het patriarchale systeem zowel de vernietiging van de natuur als de onderdrukking van vrouwen en meisjes in al hun diversiteit veroorzaakt. Ecofeministen leveren kritiek op het masculiene dualistische wereldbeeld, dat natuur en cultuur van elkaar scheidt. Ze laten zien hoe toenemende wetenschappelijke- en economische ontwikkelingen én het koloniale verleden hand in hand gaan met de exploitatie van de natuur. 

Tegelijk met de opkomst van de stroming, ontstond er ook kritiek op het ecofeminisme. Andere feministen waren van mening dat de beweging bepaalde minderheidsgroepen buitensloot in hun filosofie. Zo zagen ze over het hoofd dat de vernietiging van de natuur een vergroot effect heeft op bijvoorbeeld mensen van kleur, LHBTQI+ personen en mensen met een lagere sociaal-economische status. 

Ook was er kritiek op dat het vroege ecofeminisme de natuur sterk genderde. Vrouwen zouden van nature zorgzamer en vriendelijker zijn en daarom meer in contact staan met de natuur. Denk maar aan de term ‘moeder aarde’. Hier kwam kritiek op, omdat dit idee gepaard gaat met een essentialistisch man-vrouw beeld. Dit betekent dat mannen en vrouwen bepaalde kenmerkende eigenschappen zouden hebben, puur op basis van hun geslacht. 

Moderne ecofeministen, waar Eva en Rebecca zich meer verbonden mee voelen, zijn van dit beeld afgestapt. Zij zien ecofeminisme als “een politieke lens om naar de wereld te kijken”. Ze bekijken het klimaatprobleem vanuit een intersectioneel perspectief. Rebecca: “We moeten een inclusieve beweging zijn en ons realiseren dat er effecten zijn van klimaatbeleid en -verandering, die we ons nu nog niet eens kunnen voorstellen. Als ecofeminist ben je nooit echt af, er is altijd ruimte om te verbeteren en  te ontwikkelen.”

Als ecofeminist ben je nooit echt af, er is altijd ruimte om te verbeteren en  te ontwikkelen

Systeemverandering

Het ecofeminisme leert ons dat kapitalisme en het patriarchaat twee kanten van dezelfde medaille zijn. Beide systemen kennen een hiërarchie toe aan het verschil tussen cultuur versus natuur, man versus vrouw en witte versus gekleurde mensen. Het patriarchaat is een samenleving die vooral gebaseerd is op de witte, werkende, hoogopgeleide man, wat je terugziet in de inrichting van de werkweek. Op diezelfde manier buit het kapitalisme, dat onlosmakelijk verbonden is met kolonialisme, de natuur uit voor wetenschappelijke ontwikkeling en cultuur.

Ecofeministen willen af van deze hiërarchieën. Zij noemen dit een paradigmawisseling: een lange termijn oplossing van alle onderdrukking is dat we anders moeten gaan denken. Nu zoeken we vooral oplossingen binnen het bestaande systeem.

Een voorbeeld hiervan is de productie van elektrische auto’s als oplossing voor het klimaatprobleem. Voor de motoren van deze auto’s is de grondstof lithium nodig, veelal afkomstig uit landen die tot het mondiale zuiden behoren. Lithium winning is milieuvervuilend, waardoor je de uitstoot niet vermindert, maar enkel verplaatst. Ook leert de geschiedenis dat de bevolking van de landen waar de grondstof vandaan komt vaak weinig van de winst profiteert. Op die manier ontwikkelt het mondiale noorden over de rug van het mondiale zuiden en kunnen die landen zich niet verder ontwikkelen. En dat is een feministisch probleem. Want waar ongelijkheid is, zullen gemarginaliseerde groepen altijd als eerste onder druk komen te staan.

Ecofeminisme bundelt de krachten

Als we weten dat we als activisten allemaal tegen hetzelfde systeem vechten, hebben we er baat bij om de handen ineen te slaan. Als je je inzet voor klimaat, zet je je in voor gelijkheid en vice versa. Ecofeministe Vandana Shiva ziet ook grote kracht in vrouwen die buiten het systeem staan en niet in machtsposities zitten. Als zij hun stem laten horen is dat ook leiderschap. Vanuit een onderdrukte positie, kunnen we empathie tonen voor allerlei andere vormen van onderdrukking. 

Eva staat hier hetzelfde in: “We moeten elkaar als activisten vinden en vooral niet uitsluiten. Iedereen moet kunnen bijdragen waar zij zelf toe in staat zijn: vanuit verschillende perspectieven en de mogelijkheden die zij hebben. Of dat nou op lokaal of internationaal niveau is.” Rebecca vult aan: “Niemand is perfect. Als het jou niet lukt om vegan te eten of alleen maar dure biologische katoenen shirts te kopen, ben je niet een minder goede ecofeminist. Laten we activisme niet iets voorwaardelijks maken en juist toegankelijk zijn als beweging. We hebben iedereen nodig. Draag op jouw manier je steentje bij”

Laten we activisme niet iets voorwaardelijks maken en juist toegankelijk zijn als beweging. We hebben iedereen nodig. Draag op jouw manier je steentje bij!

Alles is verbonden

Zoals eerder genoemd, heeft klimaatverandering een vergroot effect op gemarginaliseerde groepen.  Energiearmoede treft vrouwen bijvoorbeeld harder dan mannen, omdat zij gemiddeld een lager inkomen hebben. Ook blijkt uit onderzoek van Atria dat in gebieden in Nederland met een slechtere luchtkwaliteit vaak mensen met lagere inkomens wonen. Daartegenover staat dat met name rijke mensen profiteren van groene subsidies die de overheid inzet voor de energietransitie. Bevolkingsgroepen die het minste geld te besteden hebben, kunnen zonnepanelen en elektrische auto’s zelfs met subsidies niet betalen. Dit laat zien dat de integratie van gender in Nederlands en Europees klimaatbeleid nog onvoldoende gebeurt.

Eva legt uit dat een deel van het werk van WO=MEN gericht is op lobby bij overheidsinstanties, om de agenda’s van klimaat en gender meer te verbinden.  Sinds 2022 heeft Nederland bijvoorbeeld een feministisch buitenlandbeleid dat ministeries oplegt om op al hun buitenlandbeleid genderanalyses uit te voeren.  

De verschillen zijn het meest zichtbaar in het mondiale Zuiden, waar klimaatverandering het grootste effect heeft. Droogte en natuurrampen vernietigen de landbouw, waarvan vrouwen vaak afhankelijk zijn voor hun voedsel en inkomen. In veel landen in Afrika werkt 90% van de werkende vrouwen in de landbouw. Een minder stabiel inkomen zorgt ervoor dat meisjes thuis moeten blijven van school om te helpen in het huishouden. Ontbossing heeft eenzelfde effect. Meisjes zijn vaak verantwoordelijk voor het halen van hout, maar door ontbossing moeten ze hier steeds verder voor reizen, wat meer tijd kost. Dit staat hun ontwikkeling in de weg en de lange reizen maakt ze kwetsbaarder voor seksueel geweld.

Datatekort

Eva vertelt: “Het effect van klimaatverandering én -beleid, wordt heel vaak op de gehele bevolking getoetst. Als er al gedifferentieerd wordt voor verschillende groepen, is dit vaak heel binair: dus bijvoorbeeld alleen man- vrouw verschillen. Daarmee sluit je dus non-binaire personen al uit.” 

Een voorbeeld hiervan is de heteronormativiteit van humanitaire noodhulp. In noodsituaties hebben verschillende groepen mensen verschillende kwetsbaarheden. LHBTQI+ personen zijn kwetsbaarder voor geweld, en vrouwen en meisjes voor uithuwelijking en seksueel misbruik. Als noodhulp geen rekening houdt met deze verschillen zal de toegang tot de hulp niet voor iedereen gelijk zijn en kan dat bestaande ongelijkheden juist vergroten. Rebecca: “One size fits all, fits nobody.”

Vrouwen staan op de frontlinie in verandering

Eva en Rebecca drukken me op het hart hoe belangrijk het is vooral te leren van de kennis en initiatieven van vrouwen in al hun diversiteit in het mondiale Zuiden. Zij bezitten de sleutel tot een heleboel kennis omtrent klimaatoplossingen, biodiversiteitbehoud en ecologie en gaan vaak voorop in de strijd voor verandering. Rebecca zegt: “Er zijn genoeg goede initiatieven van inspirerende vrouwen, het probleem is dat ze niet genoeg aandacht en financiële steun vanuit het mondiale Noorden  krijgen. WECF geeft deze vrouwen een platform, middels verhalen op de site en door ze een plaats aan tafel te geven bij congressen.”

Eva vertelt dat ze een periode in Argentinië woonde, waar ze zag dat de effecten van  schadelijk landbouwgif vrouwen hard raakten. Sommige kinderen worden bijvoorbeeld geboren met medische afwijkingen. Vrouwen zorgen veelal voor de slachtoffers maar zijn ook de eersten die hiervoor de straat op gaan. Een ander voorbeeld waarin vrouwen voorop gaan in de strijd voor klimaat zie je in Nigeria en Benin, waar vrouwen de mangroves proberen te behouden en herstellen, om de opslag van CO2 uit de atmosfeer te bevorderen.

Paradox

Ondanks de hoeveelheid kennis die vrouwen bezitten over klimaatverandering, worden ze nog veel te weinig meegenomen in beslissingen rondom klimaatbeleid. Vrouwen zijn kwetsbaarder voor geweld op het moment dat ze zich uitspreken en in de politiek zijn vrouwen nog steeds ondervertegenwoordigd, ook in Nederland. In de waterschappen is slechts 34% vrouw. En dat is zelfs het hoogste aantal ooit!

Deze ongelijke verdeling blijkt niet alleen oneerlijk, maar ook nog eens heel erg onverstandig. Onderzoek van de VN laat zien dat een vredesakkoord een 20-35% hogere kans heeft om stand te houden als er vrouwen over meebeslissen. Vrouwen staan direct in verbinding met de behoeften van hun gemeenschap en verkondigen dus ook eerder de stem van minderheden. Een onderzoek uit 2019 in de European Journal of Political Economy toont zelfs aan dat meer vrouwen mee laten beslissen over klimaatbeleid een direct effect heeft op het verminderen van de uitstoot.

Hét voorbeeld dat laat zien wat het effect kan zijn van meer vrouwen betrekken in belangrijke besluitvorming is die van Agnes Mirembe uit Oeganda. Als hoofd van de organisatie ARUWE zet zij zich in om de positie van vrouwen die in rurale gebieden wonen te versterken. ARUWE ondersteunt onder andere vrouw geleide energy cooperatives en duurzame landbouwinitiatieven stimuleert ze zich meer in te zetten voor. Ook heeft ARUWE gevochten voor een nieuwe wet die het mogelijk maakt voor vrouwen om land te bezitten.

Hoe kun jij je inzetten voor het ecofeminisme?

Dat het ecofeminisme je blik op de wereld en je eigen activisme kan verbreden is duidelijk. Als je eenmaal een verband ziet, kan je je ogen er niet meer voor sluiten. De volgende stap is om er actief mee aan de slag te gaan. Hoe kun je als ecofeminist de paradigmawisseling in gang brengen?

Lezen, leren en luisteren

Verandering begint bij jezelf, hoewel de verantwoordelijkheid nooit geheel bij het individu kan liggen. Om Rebecca’s woorden te gebruiken: “Door ons eigen denken te toetsen kunnen we bijdragen aan systeemverandering. Het ecofeminisme leert mij kritisch te kijken naar mijn eigen activisme en met respect om te gaan met de worstelingen van anderen.” Hoe je de wereld bekijkt, wordt bepaald door wie we zijn, hoe we zijn opgevoed, maar ook door welke kennis je opdoet. 

En die kennis, kan je gewoon vanuit je luie stoel tot je nemen. Dus het eerste advies wat Eva en Rebecca meegeven, is om je te gaan verdiepen in het onderwerp.  Sta open voor nieuwe ideeën en wat jij daar als individu van kan leren. Lees artikelen zoals deze, of een van de linkjes die er in de tekst staan. Eva raadt het boek ‘Zo kan het niet langer’ van Ralien Bekkers aan, omdat het erg toegankelijk geschreven is. Rebecca gaf als leestip de verhalen van de column #herstoryofchange op de site van WECF.

Spread the word

Uiteindelijk gaan we systeemverandering niet individueel bereiken, daar hebben we elkaar voor nodig. Het belangrijkste advies van Rebecca luidt dan ook: “Praat over het ecofeminisme. Met je vrienden, aan de keukentafel, of zelfs met je opa en oma.”  Zo kun jij het eerste ecofeministisch zaadje planten. 

Eva voegt hier aan toe: “Blijf ook niet alleen in je activisme. Zoek andere (eco)feministen of klimaatactivisten op en verenig je. Ga bijvoorbeeld naar de Feminist march of klimaatmars en draag daar bewust ecofeministische ideeën uit. Op die manier creëer je zichtbaarheid. Ook geeft WO=MEN lunchlezingen, waarin we onder andere onderwerpen bespreken die de link tussen klimaat en gender leggen en er zijn veel meer organisaties met dit soort initiatieven. Kijk eens naar de Feminist Climate Academy van ons lid ActionAid. Of naar een van onze andere leden, zoals 75inq, BothENDS, Hivos, CareNederland, Simavi of Milieudefensie. Zelf ben ik naar lezingen in De Rode Hoed of Pakhuis de Zwijger geweest, wat een aanrader is.” 

Gebruik je stem om systematische problemen aan te pakken en wat groter te denken dan jezelf

Gebruik je stem

Als laatste kun je letterlijk je stem laten horen tijdens verkiezingen. De Europese verkiezingen zijn dit jaar vanaf 6 juni en daar kun je heel bewust ecofeministisch stemmen. Om te onderzoeken hoe ecofeministisch de plannen van de partijen zijn, heeft  WECF de ecofeministische score cards gelanceerd. De score is een handige tool om te starten met onderzoeken welke partij je idealen zal gaan verdedigen. Een goede manier dus, om alles wat je van het ecofeminisme leert, meteen tot uiting te brengen. Rebecca : “Gebruik je stem om systematische problemen aan te pakken en wat groter te denken dan jezelf.”