De glazen klif lijkt op het eerste gezicht alsof het bijdraagt aan gendergelijkheid, maar waar in de praktijk een complexere theorie aan ten grondslag ligt. Wat als vrouwen alleen op leiderschapsposities komen als het misgaat?

De glazen klif

Het glazen plafond zal je vast wel kennen; het fenomeen waarbij vrouwen op barrières stuiten als ze willen doorgroeien in hun carrière. Minder bekend is de glazen klif, een fenomeen dat in 2005 al werd geïntroduceerd door twee Britse onderzoekers. Het fenomeen verwijst naar het feit dat vrouwen vaker leiderschapsposities krijgen dan mannen in tijden van crisis of slechte presentaties van organisaties. 

Het metafoor van de glazen klif verwijst naar vrouwen die weliswaar “door het glazen plafond breken” en een topfunctie bereiken, maar daarbij op een gevaarlijke klif worden gezet. Een klif met risico tot falen. Uit onderzoek blijkt dat bedrijven voor het eerst vrouwen benoemen in leidinggevende functies, als dit bedrijf al vijf maanden of langer in een crisis verkeert, slechte resultaten boeken of verlies leiden.

Vooral landen met relatief hoge scores op genderongelijkheid kiezen tijdens een crisis vaker een vrouw als CEO, partijleider of politiek kandiaat. Het komt vaker voor in landen waar vrouwen over het algemeen minder politieke, economische of sociale macht hebben. Hier krijgen vrouwen dan  “een kans” om een topfunctie te bekleden. 

Vrouwen meer empatisch?

Het is en blijft een lastig te onderzoeken fenomeen, aangezien bedrijven aangeven dit niet bewust te doen. Stereotypen spelen hierin een rol. Onbewust vinden we vrouwen meer geschikt om een crisis te leiden, omdat we vrouwen meer empathisch vinden dan mannen. Daarnaast associëren we sommige crises met meer ‘vrouwelijke’ eigenschappen. Eigenschappen zoals zorgzaamheid en communicatieve vaardigheden. Voorbeelden hiervan zijn conflicten binnen teams en klantrelaties, of situaties waarin samenwerking en het herstellen van vertrouwen centraal staan. Vrouwen krijgen dan vaker een leiderschapsrol, omdat zij door deze stereotypen zogenaamd beter om kunnen gaan met sociale en emotionele problemen.   

Het creëert voor vrouwen een dubbele uitdaging: zij krijgen kansen, maar die zijn vaak instabiel en gevaarlijk, waardoor er een grotere kans is dat het mis gaat. Je kunt je afvragen of deze empathische koers geen verkapte strategie van verantwoordelijkheid verschuiving is. Er is namelijk geen ‘geschikte’ vorm van leiderschap en daarom zouden vrouwen en mannen eigenlijk om dezelfde redenen moeten worden gekozen.  

Er is geen ‘geschikte’ vorm van leiderschap

Meer dan een symbolisch crisismanager

Toch is het belangrijk om stil te staan bij de vraag of deze beeldvorming altijd klopt. Een recente studie laat juist zien dat bedrijven vrouwen statistisch gezien niet vaker dan mannen in crisissituaties benoemen  tot CEO. Uit een analyse van ruim 10.000 aanstellingen tussen 1998 en 2022 bleek zelfs dat vrouwen juist vaker zijn benoemd als CEO naarmate een bedrijf financieel stabieler is.

Dat betekent niet dat de glazen klif niet bestaat, maar het wijst er wel op dat we alert moeten zijn op hoe stereotyperingen onze waarneming kleuren. Het idee dat vrouwen empathischer zijn en dus automatisch beter in crisissituaties functioneren, kan ertoe leiden dat we hun aanstelling in zo’n context ook eerder opmerken. Daardoor blijft het fenomeen maatschappelijk bestaan, ook als het cijfermatig niet altijd terug te vinden is. En juist dat versterkt de druk op vrouwen in zulke posities: ze moeten niet alleen presteren, maar ook bewijzen dat ze méér zijn dan een symbolische crisismanager.

Femke en Kamala 

In het bedrijfsleven zie je dat het glazen klif fenomeen vaak terugkomt. Zo werd Stephanie Pope, de nieuwe CEO van Boeing Commercial Airplane, benoemd in een periode van enorme veiligheidsproblemen van de vliegtuigen. Ook Linda Yaccarino trad aan als nieuwe CEO van X, na de controversiële overname van Elon Musk. Hierdoor kreeg zij te maken met snelle daling van advertentie-inkomsten.

Een goed voorbeeld in Nederland is Charlotte Hanneman, de eerste vrouwelijke financieel directeur van Philips in 133 jaar. In oktober 2024 belandde het bedrijf in een mega-rechtszaak waarin duizenden Amerikanen schadevergoeding eisten na het vrijkomen van schadelijke stoffen bij het gebruik van apneu-apparaten. Kort hierna benoemde Phillips, Hanneman als nieuw financieel directeur. 

Maar niet alleen in het bedrijfsleven zijn duidelijke voorbeelden te zien, ook in de politiek: De New York Times noemde voormalig vicepresident Kamala Harris. Door het plotselinge aftreden van Joe Biden bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen vorig jaar, had zij weinig tijd om zich voor te bereiden op haar campagne en verloor de verkiezingen van Donald Trump. Uit onderzoek blijkt dat niet alleen vrouwen, maar ook mensen van kleur of andere gemarginaliseerde groepen vaker leiderschapsposities krijgen in tijden van crisis of onzekerheid. Als vrouw én persoon van kleur bevond Harris zich dus dubbel op een glazen klif

In Nederland is burgemeester Femke Halsema een voorbeeld van een vrouw die te maken kreeg met de glazen klif. Haar aanstelling kwam in een moeilijke economische periode met daaropvolgend de Corona pandemie. Halsema kiest bewust voor empathie en dialoog, maar krijgt toch vaak kritiek. Dit jaar kwam het boek; ‘Het Geval Hekse Falsema’ uit, waarin haat tegenover vrouwelijke politici is onderzocht. Het boek geeft de haat weer die zich uit in termen als “heks,” en andere beledigingen, en verbindt dit met misogynie in de Nederlandse politieke cultuur. Het laat zien dat we als samenleving nog te weinig vrouwelijk leiderschap gewend zijn en we ons hierover vaker erg negatief uitspreken.

Als samenleving zijn we nog weinig vrouwelijk leiderschap gewend

Meer vertrouwen en stabiliteit 

De glazen klif heeft vooral impact op vrouwen doordat het leidt tot grotere druk, verhoogd risico op burn-out en soms zelfs uitval. Vrouwen in leiderschapsrollen tijdens crisissituaties krijgen vaker kritiek dan hun mannelijke collega’s, en er ligt meer nadruk op hun falen.  Zelfs wanneer zij de crisis niet veroorzaakt hebben, krijgen zij de verantwoordelijkheid toegeschoven, wat kan leiden tot reputatieschade.

Het is daarom belangrijk dat er aandacht blijft voor dit fenomeen. Tegelijkertijd moeten we waken voor simpele verklaringen: niet bij elke vrouwelijke benoeming tijdens een crisis is sprake van een glazen klif. Door alert te blijven op stereotyperingen rondom leiderschap, kunnen we bijdragen aan een eerlijker speelveld, meer gendergelijkheid en vooral voor meer vertrouwen en stabiliteit voor vrouwen in topposities.