De verkiezingen komen er weer aan, en dát betekent dat de peilingen, stemwijzers en mediaoptredens van politici je weer om de oren vliegen. Hoewel we grotendeels dezelfde partijen op de kieslijsten zien staan, hebben we dit jaar met een compleet ander politiek speelveld te maken. Partijleiders zijn vertrokken, de premier gaat de politiek verlaten en nieuwe onderwerpen prijken hoog op ieders agenda. Hoe moet je je hier een weg door banen?

Om jou op weg te helpen, zijn wij door de verkiezingsprogramma’s van een aantal partijen heen gegaan. De focus ligt op de zeven partijen die hoog in de peilingen staan, nu groot zijn, of die populair zijn onder jongeren. Daaruit kwamen de volgende zeven partijen: NSC, VVD, BBB, D66, Volt, CDA, PvdA/GroenLinks en Partij voor de Dieren. 

In die programma’s zijn we op zoek gegaan naar de standpunten van de partijen op de volgende onderwerpen: 

1. Abortus, anticonceptie en zorg
2. Vrouwen op de werkvloer
3. Kinderopvang en ouderschapsverlof
4. Seksisme, racisme en homofobie

In dit artikel zullen we ingaan op de eerste drie punten. Om aan het laatste onderwerp voldoende aandacht aan te besteden,  bespreken we dit onderwerp in een volgend artikel. Ten slotte noemen we bij enkele van de besproken onderwerpen ‘eervolle vermeldingen’:  standpunten die niet precies bij een bepaald onderwerp passen, maar die volgens ons wel de aandacht verdienen.

Abortus, anticonceptie en zorg

In de afgelopen regeerperiode is er veel gebeurd als het gaat om abortus. Allereerst is er een initiatiefwetsvoorstel (D66, PvdA, GroenLinks en VVD) ingediend én aangenomen, waardoor nu de verplichte vijf dagen bedenktijd voor een abortus is afgeschaft. Ten tweede is er een wetsvoorstel (GroenLinks, PvdA, D66 en VVD) aangenomen om alle huisartsen de mogelijkheid te geven de abortuspil te verstrekken.

Toch valt er nog veel terrein te winnen als het gaat om het recht op abortus, de positie van vrouwen in de gezondheidszorg en hun recht op zelfbeschikking. Abortus staat nog in het Wetboek van Strafrecht. Ook krijgen mensen zonder een Nederlandse zorgverzekering  een abortus niet vergoed. Hierdoor moeten onder andere internationale studenten en ongedocumenteerde vrouwen, onder wie veel slachtoffers van mensenhandel, de behandeling zelf betalen.

Daarnaast krijgt niet iedereen anticonceptie vergoed, is het overgrote deel van de zorg nog altijd gebaseerd op kennis over het mannelijke lichaam en mist er dus veel kennis over het vrouwelijk lichaam. Genoeg reden dus om te kijken wat de politieke partijen van plan zijn om de positie van vrouwen in de gezondheidszorg te versterken en de toegang tot zorg te vergroten.

Abortus

D66, Volt, PvdA/GroenLinks en PvdD willen het recht op abortus versterken door het uit het Wetboek van Strafrecht te halen. Deze partijen – behalve de PvdD – zetten zich ook expliciet in tegen intimidatie en demonstraties bij abortusklinieken. D66 wil verder dat de abortuspil beschikbaar is bij de verloskundige en de abortus termijn van 24 weken wettelijk vastleggen.

Hoewel de VVD abortus “geen misdaad en een belangrijk recht” noemt, nemen ze geen positie in als het gaat om abortus in het Wetboek van Strafrecht. Wel zeggen ze dat “we ervoor moeten zorgen dat de wet- en regelgeving zorgt voor een goede [en] toegankelijke abortuszorg”. Ook ondersteunen ze “het onderzoek naar de gevolgen voor de abortuspraktijk als abortus uit het Wetboek van Strafrecht wordt gehaald” en ze zullen “de aanbevelingen en conclusies van het onderzoek in dat licht wegen”.

De BBB en het CDA geven niet aan of ze abortus uit het Wetboek van Strafrecht willen halen. BBB ziet abortus, net zoals andere medisch ethische kwesties, als een ‘vrije kwestie’: de partij heeft er zelf geen mening over en Kamerleden zijn vrij hun eigen opvattingen hierover te vormen en uiten. Verder noemen ze abortus een “belangrijk recht”, waarmee “niet lichtzinnig omgegaan [moet] worden”. Het CDA zegt een “maatschappelijk gesprek” te willen voeren over “de grenzen en consequenties” van de ontwikkelingen rondom abortus. Hierin kan de overheid dan sturing geven “vanuit het principe van fundamentele beschermwaardigheid van het leven”. Het NSC zegt slechts dat “de huidige wetgeving over abortus evenwichtig is” en “geen wijziging behoeft”.

Anticonceptie

Als het aan PvdA/GroenLinks en de PvdD ligt, komen anticonceptie, zoals de pil en het spiraaltje, in de basisverzekering. Dat zou betekenen dat iedere verzekerde, ongeacht of die een aanvullende verzekering hebben of niet, anticonceptie vergoed krijgt. PvdA/GroenLinks wil daarnaast condooms gratis aanbieden bij apotheken voor jongeren tot 25 jaar en soa-testen uit het eigen risico halen. Verder pleit PvdA/GroenLinks voor ruimere toegang en vergoeding tot de hiv-preventiepil PrEP en gratis menstruatieproducten op scholen en in overheidsgebouwen. PvdD noemt ook plannen over PrEP, namelijk dat het “toegankelijk wordt en wordt vergoed voor mensen met een hoog risico op hiv-besmetting”.

D66 zet zich ook in voor gratis anticonceptie, maar dan niet via de basisverzekering. Zij willen namelijk dat de overheid direct de kosten betaalt die je bij de apotheek maakt. Verder stimuleren ze “onderzoek naar vernieuwende vormen van anticonceptie, zoals de mannenpil en niet-hormonale anticonceptie voor vrouwen”. BBB wil “extra aandacht besteden aan de preventie van ongewenste zwangerschap, specifiek in bepaalde wijken waar abortus gemiddeld vaker voorkomt”. Het CDA, NSC en VVD melden geen specifieke anticonceptie plannen.

Zorg

Een aantal partijen besteedt aandacht aan de positie van vrouwen in de gezondheidszorg. Volt wil “meer aandacht voor en onderzoek naar etnische en culturele verschillen in de zorg” en “de verschillen tussen mannen en vrouwen in de gezondheidszorg om de kennisachterstand hierover te verkleinen”. De VVD zet zich in om “kwaliteit van zorg voor vrouwen” te verbeteren met een “Nationale Strategie Vrouwengezondheid”. Die zal een “langjarige inhaalslag in onderzoek” maken om “de witte vlekken die er zijn in wetenschappelijke kennis, opleidingen en in de spreekkamer” op te vullen. PvdD wil deze strategie ook, waarin er  “zowel aandacht is voor gender- en sekseverschillen als voor vrouwspecifieke aandoeningen”. D66 meldt dat ze pleiten voor “meer aandacht voor gender, sekse en etniciteit in de zorg en het onderzoek naar gezondheid”.

PvdA/GroenLinks heeft het over een inclusiever zorgstelsel en “een breed onderzoeks- en voorlichtingsprogramma om de kennisachterstand in de zorg weg te werken waar het gaat om aandoeningen of klachten die vooral voorkomen bij vrouwen of mensen van kleur”. Ook willen ze investeren in gender en genetische diversiteit in medisch onderzoek en aan de hand van eisen aan de deelnemers accurate representatie garanderen. Daarnaast pleiten ze voor “meer aandacht voor diversiteit binnen zorgopleidingen, zorgbehandelingen en bij medicijnontwikkeling” waarin “een toegankelijke, inclusieve gezondheidszorg op maat het uitgangspunt wordt”. Het CDA, de BBB en het NSC laten zich niet uit over de positie van vrouwen in de zorg.

Eervolle vermeldingen

De VVD noemt dat ze een verbod willen op maagdenvlieshersteloperaties. Ook willen ze een meldplicht voor docenten en zorgverleners, als er vermoedens of signalen zijn van schadelijke praktijken zoals genitale verminking of eergerelateerd geweld. Want ze mogen bij signalen “nooit zelfstandig beslissen dat hulp niet nodig is en moeten verplicht advies inwinnen bij Veilig Thuis”. Ook D66 en het NSC willen beter optreden tegen genitale verminking, onder andere door middel van preventieprogramma’s.

Vrouwen op de werkvloer

Echt een Feminer onderwerp: de positie van vrouwen op de werkvloer. Anno 2023 is er nog steeds sprake van een groeiende loonkloof. We nemen de plannen van partijen om de loonkloof te dichten en om gelijke kansen voor iedereen te realiseren onder de loep. Ook nemen we hierin mee wat de partijen zeggen over de waardering van onbetaalde arbeid, die in Nederland grotendeels door vrouwen wordt gedaan. Daarnaast kijken we naar hoe partijen verder de economische positie van vrouwen willen versterken.

De meeste onderzochte partijen bespreken de loonkloof wel, hoewel ze niet allemaal dit woord gebruiken. De nuance zit hem meer in hoe uitgebreid ze dit onderwerp behandelen en hoe uitvoerig hun beleid is. Zo noemen de D66, Volt, PvdA/GroenLinks en de BBB het beestje bij de naam, waar de VVD en het CDA het woord ‘loonkloof’ geheel achterwege laten in hun programma. Zij spreken liever over dat werk moet lonen voor iedereen.

De VVD wil dat bereiken  door het minimumloon te verhogen, belasting voor werkenden te verlagen, een overzichtelijk loonstrookje in te voeren en een eenvoudig belasting- en toeslagenstelsel te realiseren. Hierbij valt het op dat al deze oplossingen voor elke Nederlandse burger zijn, maar ze geen specifiek beleid maken om bestaande verschillen tussen gemarginaliseerde groepen aan te pakken.. Een onderwerp waar ze wel wat gedetailleerder op in gaan is arbeidsmarktdiscriminatie. Hiervoor willen ze de wet toezicht gelijke kansen bij werving en selectie invoeren. Deze wet verplicht werkgevers om schriftelijk een werkwijze vast te leggen, die aantoont dat zij bij het binnenhalen van nieuwe werknemers discriminatie voorkomen. Overigens steunt de PvdA/ GroenLinks deze wet ook en willen zij de Nederlandse Arbeidsinspectie uitrusten met de juiste middelen om dit te handhaven.

De BBB bespreekt de loonkloof “voor zover deze nog bestaat”, wel in hun partijprogramma. Ze betogen dat een verschil in uurloon verboden is op grond van de Wet gelijke behandeling, waaruit op te maken is dat ze voor het dichten van de loonkloof zijn. Echter, presenteren ze geen concreet plan van aanpak. Daarnaast vinden ze het ook belangrijk dat selectie van werknemers uitsluitend gebeurt op basis van kwaliteiten en geschiktheid en willen ze de diversiteitsquota bij de politie afschaffen.

Op 17 mei 2023 is op Europees niveau een nieuwe wet voor loontransparantie aangenomen. Volgens deze richtlijn moeten Europese bedrijven actie ondernemen op het moment dat het verschil in hun loon voor mannen en vrouwen meer dan 5% is. PvdA/GroenLinks gaat deze wet implementeren in Nederland middels een “Wet gelijke beloning”. Na invoering van deze wet, moeten bedrijven met meer dan 250 werknemers aan tonen dat ze gelijke lonen voor gelijk werk bieden. D66 en Volt staan ook achter deze wet. Met de rapportageplicht leggen zij de verantwoordelijkheid voor het dichten van de loonkloof bij de werkgevers neer. De overheid moet hierin het goede voorbeeld geven. PvdA/GroenLinks en D66 willen dat ook de wat kleinere bedrijven hier overheidsondersteuning bij krijgen.

Over Wet ingroeiquotum en streefcijfers (het vrouwenquotum) zijn de Linkse partijen het nagenoeg eens. Zo zegt PvdA/GroenLinks dat raden van commissarissen en raden van bestuur voor maximaal 60% moeten bestaan uit personen van hetzelfde gender. D66 vindt dat dit aantal moet liggen op een minimum van een derde deel vrouwen in deze raden binnen vijf jaar. Volt wijdt niet verder uit over het exacte aantal. Het NSC spreekt zich in hun programma niet uit over de loonkloof.

Eervolle vermeldingen

Financiële onafhankelijkheid

D66 geeft ook speciale aandacht aan het feit dat meer vrouwen dan mannen financieel onafhankelijk zijn. Met name alleenstaande moeders, laag of niet-opgeleide vrouwen of vrouwen met een biculturele achtergrond. Ze willen onder andere financiële onafhankelijkheid stimuleren door flexibel werken makkelijker te maken. Ook willen ze stimuleren dat werkgevers het aantal werkuren uitbreiden.

PvdA/GroenLinks zegt ook dat ze basiszekerheid voor au pairs en huishoudelijk werkers willen creëren door een systeem van dienstencheques in te voeren. Vanaf een bepaald aantal uur werk moeten ze gezien worden als werknemers, en ook die rechten krijgen.

Sekswerk

Een aantal partijen presenteren plannen over de organisatie van sekswerk. Volt pleit voor een inclusief beleid, “waarin sekswerkers als experts betrekken bij het formuleren van beleid en ze als primaire belanghebbenden een prominente rol spelen in het vaststellen van de doelen”. Ook zijn ze tegen de Wet regulering sekswerk. D66 is ook tegen deze wet. Ze zetten zich verder in voor de destigmatisering van sekswerk, veilige en goede werkplekken voor sekswerkers en een gelijke behandeling van sekswerkers ten opzichte van andere werkenden. PvdA/GroenLinks is het hier mee eens, maar noemt niet expliciet of ze voor of tegen de Wet regulering sekswerk zijn.

Het CDA en het NSC presenteren ook een aantal plannen over de regulering van sekswerk, maar zij gebruiken hiervoor het woord “prostitutie”. Deze partijen liggen wat betreft dit thema op vrijwel dezelfde lijn. Beiden zijn voor de verhoging van de minimumleeftijd voor prostitutie naar 21 jaar, de leeftijd die in de Wet regulering sekswerk staat. Ze willen verder een pooierverbod en beiden spreken van een verzwaarde verantwoordelijkheid voor klanten van bordelen. Het CDA noemt expliciet dat ze pleiten voor meer geld voor “uitstapprogramma’s en andere hulpverlening om prostituees een betere toekomst te bieden”.

Kinderopvang en ouderschapsverlof

De organisatie van zorg en verlof is een belangrijke factor in de emancipatie. Voor bijna 80% van de vrouwen met jonge kinderen is de zorg voor de kinderen een belangrijke reden waarom ze deeltijd werken. Mede hierdoor is maar iets meer dan de helft van de vrouwen financieel onafhankelijk.

Daarnaast wil de helft van de heterostellen de huishoudelijke taken en zorg gelijk verdelen, maar in de praktijk komt hier meestal weinig van terecht. Een uitbreiding van het ouderschapsverlof – en dan met name het vaderschapsverlof – kan helpen in het betrekken van vaders bij de zorg en zorgt voor een gelijkere verdeling van de zorgtaken. Om deze reden is het dan ook belangrijk de standpunten rondom kinderopvang en ouderschapsverlof te bespreken.

Kinderopvang

Over kinderopvang liggen de meeste partijen ongeveer op één lijn: (bijna) gratis kinderopvang. De ideeën over uitvoering hiervan verschillen wel. D66 en PvdA/GroenLinks willen een publieke kinderopvang. D66 zet zich in voor “vijf dagen kinderopvang per week als gratis voorziening”, ook voor ouders zonder betaald werk. De PvdD is ook tegen die arbeidseis, maar wil wel alleen gratis kinderopvang voor lagere  inkomens. PvdA/GroenLinks pleit voor opvang zonder winstoogmerk, waarin de focus ligt op “de pedagogisch-didactische visie in plaats van de functie als arbeidsmarktinstrument”. Een prijsplafond moet de kinderopvang toegankelijk houden. Het CDA doelt op een volledig vergoede kinderopvang voor alle kinderen tussen de 2 en 4 jaar, twee dagen per week, om “de ontwikkeling van peuters te stimuleren”.

Het NSC pleit echter niet voor gratis kinderopvang. Volgens hen “pakt deze vooral gunstig uit voor hogere inkomens, terwijl het effect op de arbeidsdeelname zeer beperkt is en er geen gunstig effect wordt verwacht op de ontwikkeling van kinderen”. Ook zal dit “leiden tot prijsstijgingen, wachtlijsten en kwaliteitsvermindering”, omdat dan “informele opvang wordt vervangen door betaalde krachten”. Liever zien zij de “erkenning en omarming” van “de belangrijke rol van informele opvang door grootouders en kleinschalige gastouderopvang”. Voor de formele kinderopvang willen ze overstappen op instellingsfinanciering. “De kinderopvangtoeslag wordt vervangen door een inkomensafhankelijke bijdrage, die wordt geïnd door DUO. Dit vermindert problemen met terugvordering.”

Andere partijen gaan niet in zoveel detail in op de uitvoering en het doel van de opvang. De BBB wil een “kwalitatief goede én bereikbare” kinderopvang met een beperkte eigen bijdrage voor “iedereen die een aantoonbare bijdrage levert in loondienst, als ondernemer of als vrijwilliger of mantelzorger”. De VVD wil een “bijna gratis kinderopvang voor werkenden” en “de huidige opvangcapaciteit als eerste inzetten voor werkenden”.

Ouderschapsverlof

De partijen die ouderschapsverlof in hun programma noemen, pleiten voor een uitbreiding ervan. Volt en D66 willen 30 weken verlof die partners onderling vrij kunnen verdelen en ervoor zorgen dat het doorbetaalde loon tijdens het verlof niet onder het minimumloon zakt. D66 pleit er verder voor dat ouders samen in totaal een jaar verlof op kunnen nemen. Op termijn willen ze een model hiervoor als dat in IJsland, waarin “beide ouders zes maanden verlof krijgen en maximaal zes weken onderling kunnen uitwisselen”. PvdD wil “de bestaande verlofregeling van negen weken, deels betaald, omzetten in drie maanden volledig betaald” en “zwangerschapsverlof en partnerverlof gelijktrekken, dus even lang en 100% betaald”. Andere partijen noemen geen plannen met betrekking tot ouderschapsverlof.

Conclusie

We hopen dat we je hiermee een steuntje in de rug kunnen geven om je weloverwogen en geïnformeerd het stemhokje in te sturen. Om jou nog verder op weg te helpen, verschijnt later deel 2 van dit artikel, waarin we de plannen over de aanpak van seksisme, racisme en homofobie bespreken. Natuurlijk hebben alle partijen zich hard ingespannen om ook beleid te maken omtrent klimaat, economie en de huizenmarkt. Werp hier nog even een blik op en dan zien we jou 22 november op het stembureau!