Ondanks economische en politieke instabiliteit, blijven vrouwen wereldwijd strijden voor gelijkheid en rechtvaardigheid in tijden van crisis. Feminer vraagt aan Anne-Floor Dekker, directeur van WO=MEN Dutch Gender Platform: Hoe zorgt hun feministische veerkracht ervoor dat onze vrouwenrechten beschermd zijn?

Vrouwenrechten en crisis

Vrouwen in Nederland hebben vanaf hun geboorte kiesrecht, toegang tot hoger onderwijs en abortus, maar deze rechten zijn niet overal en voor altijd gegarandeerd. Tijdens crises, wanneer fundamenten onstabiel zijn, vangen vrouwen namelijk de eerste klappen op. 

Dat zagen we recent in Amerika. Als gevolg van een crisis, stemmen mensen eerder populistisch. Trump, het voorbeeld van een populistische leider, benut vervolgens controversiële kwesties, zoals abortus, om zijn politieke invloed te vergroten. Zo benoemde Trump conservatieve rechters, die de legalisatie van abortus terugdraaide. Nu gebruiken zowel Republikeinen als Democraten abortus als ‘een politiek wapen’ om zichzelf te profileren tijdens de huidige verkiezingen. Wat ooit een recht was, is nu een politiek gekleurde kwestie die ter discussie staat. 

 Anne-Floor Dekker, directeur van WO=MEN, vertelt ons: “We zien dat wereldwijd de trends van extremisme en haatzaaien hand-in-hand gaan.” Hoe komt het dat in tijden van crisis vrouwenrechten als eerste onder druk staan en kunnen we daar iets tegen doen? Dekker: “Er is sprake van een blinde vlek.”

Een korte feministische geschiedenis

Tijdens de eerste feministische golf strijden vrouwen niet alleen voor gelijke rechten en kiesrecht, maar nemen ze ook meer taken op zich tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dekker: “Vrouwen namen veel taken op zich en moesten aan het werk om hun gezin te onderhouden, terwijl mannen militair ingezet werden aan het front”. Deze toenemende onafhankelijkheid zien we ook terug tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar neemt weer snel af zodra de oorlog is afgelopen. Dekker: “Je ziet daarna een backlash ontstaan: de overheid ontwikkelt beleid waardoor vrouwen niet meer mogen werken omdat ze de arbeidsplekken voor mannen bezet zouden houden.” 

Aan het begin van de tweede feministische golf heeft slechts 16% (!) van de vrouwen een betaalde baan. Deze vrouwen komen daarom in actie. Afschaffing van wettelijke discriminatie, kinderopvang, vrouwenarbeid en keuzevrijheid bij abortus staan voor deze feministen centraal. Hun slogan Baas in eigen buik is nu nog steeds veelgebruikt, bijvoorbeeld tijdens protesten die pleiten voor de verwijdering van abortus uit Wetboek van Strafrecht. Dekker: “Doordat abortus nog steeds in het Wetboek van Strafrecht staat, zit het nog in een gedoogconstructie. Dat is best wel een fragiele constructie. We hebben in de VS gezien dat de legalisatie weer teruggedraaid kan worden”, aldus Dekker. 

Een eenduidig antwoord op de vraag of we momenteel in de derde (of vierde) feministische golf zitten is er niet. Ondanks de verschillende meningen over deze golf, blijven de veranderingen vanaf 1990 relevant. Deze golf typeert zich door het postmodernisme, toenemende zelfontplooiing en groeiende aandacht voor discriminatie, wat resulteert in een inclusiever geluid. Kimberlé Crenshaw introduceerde al in 1989 het concept van intersectionaliteit en erkende dat factoren zoals huidskleur vrouwen in posities brengen van structurele voor- en nadelen ten opzichte van andere vrouwen. Dit heeft het feminisme gevormd zoals we het nu kennen.

Er is sprake van een blinde vlek – Anne-Floor Dekker

Gendergelijkheid in de 21e eeuw

Hoewel we al flink geëmancipeerd zijn, hebben Nederlandse vrouwen de afgelopen jaren toch meer zorgtaken op zich genomen. Dit als gevolg van de coronamaatregelen die vrouwen harder troffen dan mannen: zij ervoeren een hogere werkdruk, verloren vaker hun baan en namen meer zorgtaken op zich. Dit versterkt traditionele (onfeministische) ideeën over taakverdeling en ouderschap. Atria spreekt dan ook van een terugslag voor de positie van vrouwen in Nederland. 

Hoe hadden we dit kunnen voorkomen? Dekker: “In het nationaal crisisteam zaten voornamelijk virologen, artsen en werkgevers. Wat had gemoeten, is het uitnodigen van de Nederlandse Jeugdraad en vrouwenorganisaties zodat zij deel uitmaken van zulk crisisoverleg. Op deze manier weet je wat de specifieke zorgen en behoeften zijn van jongeren en vrouwen in een crisissituatie.” 

Ook de huidige klimaatcrisis treft vrouwen harder dan mannen. Het onderzoek Klimaatverandering & gender laat zien dat vrouwen over de hele wereld kwetsbaarder zijn, omdat ze zich minder goed kunnen aanpassen naar de gevolgen van de klimaatverandering. Ze zijn afhankelijker van bedreigde natuurlijke hulpbronnen en zullen hard geraakt worden door de energie- en waterarmoede, mede als gevolg van lager besteedbaar inkomen.

Zijn vrouwen dan van zichzelf kwetsbaarder? Dekker zegt van niet: “Vrouwen zijn net zo goed als mannen in staat om met veranderende situaties om te gaan. Maar omdat vrouwen niet meegenomen worden in besluitvorming en geen toegang krijgen tot fondsen, kunnen ze niet bezig zijn met klimaatadaptatie. Door beleid en niet-toegankelijke fondsen worden vrouwen tijdens een crisis kwetsbaar. Het is een gemaakte ongelijkheid.”

Feministische veerkracht en vrouwenrechten

Juist in crisistijden tonen vrouwen ons feministische veerkracht. Tijdens de Eerste Wereldoorlog initieerde Aletta Jacobs, vertegenwoordiger van de eerste feministische golf, een vrouwenvredescongres in Den Haag. Vrouwen probeerden methoden te vinden om een einde aan de oorlog te maken en een vredige samenleving te stichten. Deze veerkracht is nu ook merkbaar. Dekker vertelt dat in Oekraïne vrouwen als eerste begonnen met hulp verlenen: “Ze helpen slachtoffers, verzorgen de gewonden, vangen vluchtelingen op en brengen voedsel naar soldaten.” 

Crisistijden bieden gelukkig niet alleen gelegenheid voor het afschaffen van vrouwenrechten. In tijden van crisis zien we ook feministische rolmodellen opstaan die zich inzetten voor het verkrijgen van meer rechten voor vrouwen. Nadat de taliban in 2009 had besloten om alle meisjesscholen te sluiten kwam de 11-jarige Malala Yousafzai op voor het recht op onderwijs en sprak ze zich uit tegen het extremisme van de taliban in Pakistan. 

Met de klimaatcrisis groeit ook de aandacht voor andere feministische stromingen, zoals ecofeminisme. Ecofeministen belichten de verbinding tussen vrouwenrechten en klimaatverandering. Vrouwen spelen een prominente rol in de strijd voor het klimaat, zoals Greta Thunberg. Sinds 2018 inspireert zij activisten wereldwijd, niet alleen door protesten te organiseren, maar ook door te spreken met wereldleiders tijdens een U.N. Summit. In 2019 noemde Times magazine haar een van de meest invloedrijke personen ter wereld. 

Ten tijde van de Black Lives Matter-protesten in 2020 was activist Tamika D. Mallory een prominent figuur. Haar toespraak in Minnaepolis na de moord op George Floyd ging viral. Verder is ze medeoprichter van Until Freedom, een intersectionele organisatie voor sociale rechtvaardigheid en was voorheen medevoorzitter van de Women’s March on Washington in 2017. In een interview met TEDxMileHigh legt ze uit hoe vrouwen juist door oppressie de leiding nemen: “If you want to get somewhere, follow a woman.”

Door beleid en niet-toegankelijke fondsen worden vrouwen tijdens een crisis kwetsbaar – Anne-Floor Dekker

Hoe nu verder?

Wereldwijd krijgen vrouwen steeds meer rechten, maar er is ook ruimte voor verbetering. Zo laat Stem op een vrouw zien dat er bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen nauwelijks vrouwenrechten terugkwamen in debatten en campagnes. Dekker erkent dit ook: “Als je kijkt naar de politieke partijen die nu een kabinet proberen te vormen en de partijprogramma’s dan zie je dat het ‘gender-gedoe’ niet zo nodig is of dat ze daar juist tegen zijn. Dat standpunten tegen gendergelijkheid en individuele zelfbeschikking onderdeel zijn van sommige partijprogramma’s is zorgelijk.”

Bovendien komt er in Europa nu ook anti-gender beweging op. Dekker: “Het zijn groepen mensen die teruggaan naar hele traditionele normen en waarden. Ze proberen vrouwen, maar ook transmensen en anderen in de lhbtqia+ beweging klein te houden en passen zelfs geweld toe als middel. Ze zijn zich bewust aan het afzetten tegen deze groepen.” Maar ook sociale media dragen hieraan bij: “Je ziet dat er toenemende online haat is voor mensen die zich uitspreken over gelijke rechten voor vrouwen. En daar treden we te weinig tegen op.” 

Wat kunnen we dan leren van crisistijden? Dekker: “We kunnen leren van jongeren en vrouwen in besluitvorming, juist omdat ze geen onderdeel van het bestuur zijn. Net zoals mensen van kleur die bepaalde barrières ervaren. We moeten werken aan het wegnemen van de barrières en niet pas naar jongeren luisteren als ze 40, 50 of 60 jaar oud zijn. Je moet weten wat deze mensen nodig hebben.”

We kunnen leren van jongeren en vrouwen in besluitvorming, juist omdat ze geen onderdeel van het bestuur zijn – Anne-Floor Dekker

Toekomstperspectieven voor vrouwenrechten

Crisistijden kunnen de druk op vrouwenrechten verhogen, maar we kunnen er ook iets tegen doen. Dekker benadrukt de noodzaak van systemische veranderingen: “We hebben bijna overal ter wereld systemen waar mannen in de hoogste posities zitten. Door de eenzijdige representatie van de samenleving houd je het systeem in stand.” 

Ten slotte geeft ze een boodschap voor de toekomst mee: “Zorg ervoor dat je naar mensen luistert en dat ze mee kunnen doen in besluitvorming. Ik denk dat dat het aller, allerbelangrijkste is.” 

F.A.Q.