In mei 2021 besloot de KNVB dat vrouwelijke amateurvoetballers vanaf seizoen 2021/2022 eíndelijk mochten meespelen met het eerste mannenelftal van hun club. Hiervoor was gemengd voetbal slechts mogelijk in de jeugd, of in lagere amateurelftallen. De KNVB is hiermee wereldwijd de eerste voetbalbond die dit besluit maakt en spreekt zelf van een historische stap. Het is geen verrassing dat deze ontwikkeling als baanbrekend wordt gezien in voetballand. Voetbal, net als sporten in het algemeen, is vandaag de dag immers nog steeds een ‘mannending’
Maar waarom is dat zo? En waarom nemen we dat zo klakkeloos aan? Feminer zocht uit welke historische processen onze sportwereld vandaag de dag nog in hun greep hebben – en hoe we ons er uit los kunnen wrikken.
Echte meisjes zweten niet
Sporten is natuurlijk van alle tijden, maar georganiseerde sport kreeg pas rond de Industriële Revolutie een prominente plaats in de maatschappij. Naast dat men meer vrije tijd had en teamsporten zoals voetbal dienst deden als sociaal smeermiddel, hadden de industrieën zélf vooral belang bij het organiseren van sport in clubverband. De spelregels brachten namelijk discipline met zich mee en leerden de onstuimige voormalige landarbeiders netjes in het gareel te lopen.
Hoewel vrouwen ook in de fabrieken werkten, was meedoen aan sporten niet voor hen weggelegd. Zo werd het als ongepast beschouwd wanneer vrouwen meededen aan sporten die zichtbare krachtinspanning vergde. Daarnaast was deelname al helemáál uitgesloten wanneer er bij een sport lichamelijk contact kwam kijken, zoals bij voetbal of rugby. En dan hebben we het nog niet eens gehad over korte sportkleding, want stel je toch eens voor dat de mannen destijds werden blootgesteld aan een onbedekte knie!
Zelfs sporten zónder deze onfatsoenlijke eigenschappen waren verboden terrein, zoals golf. Bij een golfclub in San Francisco mochten vrouwen bijvoorbeeld slechts als ‘vrouw van’ lid worden, in plaats van als individu. Bij The Royal and Ancient Golf Club of St. Andrews in Schotland hingen bovendien nog tot in de jaren ‘90 bordjes met ‘no dogs or woman allowed’. Ja, je leest het goed, dat is minder dan dertig jaar geleden! Overigens werden vrouwen bij deze club pas sinds 2014 toegelaten als leden. Beter laat dan nooit, zullen we maar zeggen.
Deze voorbeelden illustreren maar weer het maatschappelijke onvermogen om sporten te associëren met vrouwelijkheid. Sporten werd van nature beschouwd als een mannending – en vrouwen moesten hun plek maar kennen.
De keerzijde van de medaille
Dat fabrieksarbeiders uit 1900 alleen plaats hadden voor mannen in hun team, daar kunnen we niet omheen. Maar inmiddels hebben we die achterstand wel bijgebeend, toch? Helaas valt dat nog vies tegen. Enerzijds bedrijven vrouwen tegenwoordig inderdaad succesvol topsport, maar daar staat tegenover dat zij nog steeds niet hetzelfde worden behandeld als hun mannelijke collega’s.
sporten werd van nature beschouwd als een mannending – en vrouwen moesten hun plek maar kennen
Dit kun je bijvoorbeeld zien aan het verschil in media-aandacht tussen vrouwen- en mannensport. Er is de laatste jaren weliswaar meer waardering voor vrouwensport in de media dan voorheen, maar dat geldt eigenlijk alleen als het medailles regent. Anja van Ginhoven, persvoorlichter van de KNVB, bevestigt dit. Het mannenvoetbal krijgt daarentegen altijd veel aandacht, óók wanneer ze matig presteren.
Deze scheve media-aandacht heeft structurele financiële verschillen als gevolg. Sponsoren gaan namelijk op zoek naar ploegen of sporters die veel in de media komen. Hoe meer screentime deze sporters krijgen, hoe beter het merk van de sponsoren wordt gepromoot. Vrouwen slepen daarom automatisch minder sponsorgelden binnen. Daar komt nog bovenop dat de te verdienen start- en prijzengelden via wedstrijdorganisaties over het algemeen sterk in het voordeel zijn van mannen.
We kunnen dus wel zeggen dat onze hedendaagse sportvrouwen nog steeds verstikt worden door de uitgestrekte tentakels van die 19e-eeuwse opvattingen.
De mythe van de meritocratie
Vaak horen we dat mannen door hun fysieke bouw nu eenmaal beter zijn in sport. Sporten draait om wie er beter is, om wie er wint. Maar als sport daadwerkelijk draait om prestaties, en winnen belangrijker is dan meedoen, waarom trekken sportvrouwen dan nog steeds aan het kortste eind?
Als je naar de cijfers kijkt, blijkt namelijk dat Nederlandse vrouwen het véél beter doen dan de mannen. Tijdens de Olympische Spelen van afgelopen jaar waren de Nederlandse sportvrouwen bijvoorbeeld 68% succesvoller dan hun mannelijke tegenhangers. Om nog maar niet te spreken over onze Hollandse voetballers. De prestaties van het mannelijke Nederlandse elftal zijn de laatste jaren niet echt om over naar huis te schrijven, terwijl onze Leeuwinnen de oranje trots hoog houden.
Toch worden ze zo niet behandeld. In oktober 2020 vertelde demissionair premier Rutte tijdens een coronagerelateerde persconferentie dat het mannenvoetbal (de Eredivisie en de Eerste Divisie) weer van start mocht gaan. Voor de vrouwen gold dit niet, want hun Eredivisie zou bij de KNVB nog officieel onder het amateurvoetbal vallen. Dit had volgens Jan-Dirk van der Zee, directielid van de KNVB, geen rol mogen spelen. “Het is een professionele topsport. Clubs spelen op topsportaccommodaties. Hoe dat juridisch en technisch bij ons is geregeld, interesseert niemand iets.”
Het is niet verrassend dat deze maatregel ophef veroorzaakte. De voetbalvrouwen hadden op dat moment namelijk de Europese kampioenstitel en de tweede plek van het meest recente WK op hun naam staan. Hoe goed je dus ook presteert, het lijkt haast een onhaalbaar doel voor sportvrouwen om als gelijke te worden behandeld.
als sport daadwerkelijk draait om prestaties, en winnen belangrijker is dan meedoen, waarom trekken sportvrouwen dan nog steeds aan het kortste eind?
De wedstrijd is nog niet gespeeld
Er is niet alleen maar slecht nieuws. De mogelijkheden voor vrouwen in sport zijn de laatste decennia enorm toegenomen. Ook hebben vooral meisjes en vrouwen relatief sterk geprofiteerd van de grote investeringen in Nederland op het gebied van talentontwikkeling en topsport, zoals de TeamNL Centra (voorheen Centra voor Topsport en Onderwijs). Toch hebben we nog niet zoveel stappen gemaakt als we af en toe denken.
De aanname dat sporten een ‘mannending’ is, komt van een lange traditie van uitsluiting, onderbetaling en onderrepresentatie van vrouwen in sport. Ondanks de successen van onze hedendaagse sportvrouwen, blijken we de gedateerde normen die deze traditie in stand houden maar moeilijk los te kunnen laten.
Dus hoe breken we los uit dit vastgeroeste denkpatroon? Hoe kunnen wij er actief voor zorgen dat vrouwensport een integraal deel wordt van onze samenleving, zoals dat bij mannensport ook het geval is?
Bijvoorbeeld door de pers een schop onder hun kont te geven. Uit onderzoek uit 2018 blijkt namelijk dat 84% van alle sportfans geïnteresseerd is in vrouwensport. Waarom geven de media dan geen gehoor aan zo’n grote doelgroep? Het argument dat ‘’mannen niet naar vrouwensport willen kijken’’ gaat hier bovendien niet op, aangezien de helft van die 84% man is. Geen reden dus voor de onderrepresentatie van vrouwensport in de media. Kranten, nieuwsprogramma’s, sportzenders en radiomakers: blijf niet aan de zijlijn staan!
Meer media-aandacht voor vrouwensport helpt deze sportvrouwen bovendien om meer of grotere sponsordeals binnen te slepen. Dit zou een deel van de financiële ongelijkheid in sport kunnen opheffen.
Kranten, nieuwsprogramma’s, sportzenders en radiomakers: blijf niet aan de zijlijn staan!
Dus sponsoren, letten jullie een beetje op? Jullie zijn het uitgelezen platform om gelijkheid tussen mannen en vrouwen in sport te promoten. Reclames met meer sportvrouwen in jullie kleding, met jullie middeltjes, of in jullie schoenen, brengen onze sportvrouwen aan de man. Bovendien kunnen jullie op die manier bijdragen aan de beeldvorming over vrouwen in sport. Jullie kunnen het gedateerde beeld dat vrouwen in sport onterende ‘dames-kerels’ zijn, vervangen en doen verdwijnen.
Wie de (sport)schoen past, trekke hem aan
Dat geldt overigens niet alleen voor grote bedrijven, want ook als individu kun je hieraan bijdragen. Volg je favoriete sportsters op Instagram; ook dat is media coverage die hen sponsordeals oplevert. Of verdiep je eens in merken die sponsordeals sluiten met vrouwelijke sporters, alle kleine beetje helpen.
Er valt dus nog veel te behalen, de eindsprint is nog lang niet in zicht. We zullen als samenleving ons ouderwetse beeld over de positie van vrouwen in sport moeten veranderen. Sponsoren en media kunnen een grote rol spelen in die hernieuwde beeldvorming van de sportvrouw, maar ook als individu moeten we bij onszelf te rade gaan hoe we dit beeld kunnen veranderen. Aan onze succesvolle, getalenteerde Nederlandse sportsters zal het in ieder geval niet liggen, die hebben we genoeg!
Oh, en Google: voeg de woorden ‘vrouwensport’ en ‘sportvrouwen’ toe aan je woordenboek. Ironisch genoeg herkende Google Docs deze woorden tijdens het schrijven van dit artikel niet. ‘Mannensport’ en ‘sportmannen’ daarentegen wel. Just saying.