Het verschil tussen het gemiddelde uurloon van mannelijke werknemers en vrouwelijke werknemers wordt aangeduid als de loonkloof. In Nederland verdienen vrouwen gemiddeld 14% minder per uur dan mannen. Het verschil in uurloon is per sector anders, in het bedrijfsleven is de loonkloof bijvoorbeeld maar liefst 19% en bij de overheid ‘maar’ 8%. Uit een tweejaarlijks Nationaal Salaris Onderzoek van Intermediair en Nyenrode Business Universiteit in 2019 bleek dat vrouwen in Nederland gemiddeld vijfduizend euro per jaar minder verdienen dan mannen.
Hoe hoger de opleiding, hoe groter de loonkloof; bij een afgeronde universitaire studie kan dit zelfs oplopen tot twaalfduizend euro per jaar. Vijfduizend euro minder betekent: 2008 kopjes zwarte koffie minder, 385 boeken niet kunnen kopen en 1,5 vakantie mislopen.
De verklaarbare loonkloof
Maar waar komt die loonkloof vandaan? Het lagere gemiddelde uurloon valt deels te verklaren doordat veel vrouwen in sectoren werken met lagere lonen. Denk aan de zorg, horeca en onderwijs tegenover de door mannen oververtegenwoordigde technische en financiële wereld. Dit zijn goedbetaalde sectoren waar vrouwen nog altijd moeilijk binnenkomen en dat ligt niet aan een gebrek aan vrouwelijke kundigheid. Toenmalig minister Onderwijs Cultuur en Wetenschap, Jet Bussemaker, maakte in 2016 zelfs de website topvrouwen.nl om hooggekwalificeerde vrouwen in Nederland zichtbaar te maken.
Dat vrouwen over het algemeen een lager opleidingsniveau hebben, wordt ook vaak genoemd als reden voor de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Dit speelt echter vooral bij vrouwen van boven de 45 jaar en gaat niet op voor de nieuwe generatie. Zo zien we dat jongere vrouwen momenteel een inhaalslag maken en inmiddels hoger opgeleid zijn dan mannelijke leeftijdsgenoten. Dat lijkt zijn vruchten af te werpen tot en met het 26e levensjaar: tot die leeftijd verdient deze groep jonge vrouwen meer, maar vanaf het dertigste leeftijdsjaar slaat dat geheel om.
1. Nederland als parttime paradijs
Deze omslag in loonverschil kan te wijten zijn aan onze ‘parttime paradijs’ cultuur. Nederland is namelijk een van de koplopers als het aankomt op deeltijdwerken, omdat veel gezinnen zich één deeltijd werkende ouder kunnen veroorloven. Bovendien, zo voert Sander Schimmelpenninck vaak aan, gaan jonge vrouwen in Nederland vaak meteen na hun studie al parttime werken.
Toch is het te kort door de bocht om te stellen dat vrouwen simpelweg minder willen werken. Dat zo veel vrouwen parttime werken komt onder andere voort uit (impliciet) seksisme, een gebrek aan vrouwelijke rolmodellen, en een simpel tekort aan arbeidsuren: 44% van de vrouwelijke afgestudeerde mbo-studenten geeft aan juist méér te willen werken.
Het probleem is dat juist in de sectoren waar veel vrouwen werken, denk aan de zorg en het onderwijs, dit vaak niet wordt aangeboden. Feit is dat het in een parttime functie moeilijker is om een leidinggevende functie (inclusief hoger uurloon) uit te oefenen. Kortom: een vicieuze cirkel van deeltijdwerken die de loonkloof in de hand werkt.
TOCH IS HET TE KORT DOOR DE BOCHT OM TE STELLEN DAT VROUWEN SIMPELWEG MINDER WILLEN WERKEN.
2. Salarisonderhandeling en het maybe baby effect
Salarisonderhandeling kan een rol spelen bij dit verschil, maar vormt geen volledige verklaring voor de loonkloof. Het is een fabeltje dat vrouwen minder vaak om salarisverhoging vragen, het gesprek heeft alleen sneller een negatieve uitkomst.
Wel kan het zo zijn dat het maybe baby effect een rol speelt bij onderhandelingen tijdens sollicitaties: jonge vrouwen worden door bedrijven als een risicovolle groep gezien, omdat de kans groter is dat ze, als ze kinderen krijgen, langer uit de running zijn dan hun mannelijke leeftijdgenoten. Vooral in landen waar er nog nauwelijks sprake is van een vaderschapsverlof (halló, Nederland) speelt dat een rol en staat de mannelijke sollicitant direct met 1-0 voor, al vóórdat de vrouwelijke sollicitant überhaupt kinderen heeft gekregen.
3. De child penalty
Op het moment dat vrouwen wél kinderen krijgen, heeft dit bijna een direct effect op hun loonstrookje. Met het krijgen van een kind verandert er überhaupt veel in het leven van ouders, maar als het op inkomen aankomt, verandert bij heterostellen alleen dat van de vrouw.
Uit onderzoek van het Sociaal Planbureau blijkt dat vrouwen met jonge kinderen de helft verdienen van het inkomen van vaders met jonge kinderen. In 2020 neemt de vrouw namelijk nog steeds de meeste zorgtaken op zich en om dat te combineren met een fulltime baan is knap lastig. Het effect van kinderen krijgen op de carrière van de vrouw wordt de child penalty genoemd. Ook vrouwen die geen kinderen willen of een andere verdeling in het huishouden hebben, worden door deze aannames geraakt.
De onverklaarbare loonkloof
Een deel van het verschil is dus onder andere te verklaren doordat er meer vrouwen in sectoren werken waar de lonen lager liggen, meer vrouwen parttime werken en doordat vrouwen het effect van kinderen krijgen terug zien op hun loonstrookje (of ze ze nou krijgen of niet). Maar wat als nu als we al deze factoren buiten beschouwing laten? Gek genoeg is de loonkloof dan nog steeds niet gedicht, maar blijft er een verschil over van maar liefst 5 tot 7 procent, ook wel de onverklaarbare loonkloof genoemd.
Volgens Women Inc heeft deze onverklaarbare loonkloof van 5 tot 7 procent te maken met ongelijke beloning: mannen die voor hetzelfde werk en dezelfde uren meer betaald krijgen dan vrouwen. We denken nog té veel in traditionele gendernormen en kijken té vaak naar de moeder voor de zorgtaken in een gezin.
Ga daarom eens bij jezelf na wie je voor je ziet als leidinggevende en hoe dit beeld gevormd is, want verwachtingen zijn vaker wel dan niet gebaseerd zijn op traditionele denkpatronen. Het is niet vreemd om uit te gaan van een mannelijke leidinggevende wanneer er al zeven mannen aan de vergadertafel zitten. Het is wel vreemd dat deze biases er indirect voor zorgen dat anno 2020 vrouwen nog steeds minder geld verdienen voor hetzelfde werk.
Systematische verandering met 2008 kopjes koffie
Maar met alleen beter onderhandelen en ons bewust worden van de heersende stereotypen zijn we er nog niet. Om de loonkloof te dichten is er meer systematische en duurzame verandering nodig. Lees daarover dinsdag meer in het exclusieve interview met Lilianne Ploumen over haar wetsvoorstel dat gelijke beloning van mannen en vrouwen moet beschermen.
Laat die 2008 kopjes koffie maar komen, high van alle cafeïne schieten wij straks recht door het glazen plafond heen.