Presenteren: niet iedereen is er fan van. Om zweethandjes en een trillende stem te voorkomen verzinnen mensen de creatiefste dingen. Een introverte kennis werd er zó zenuwachtig van, dat ze voorafgaand aan haar presentatie maar een shot vodka bij haar koffie gooide: even moed indrinken.
Hoewel deze anekdote grappig is, legt ‘ie wel bloot hoe introverte (vaker dan extraverte) mensen op de werkvloer geconfronteerd worden met hun introversie. Te veel negatieve ervaringen kunnen introverte mensen – en met name vrouwen – onbedoeld onzeker maken over hun eigen kunnen.
We horen namelijk veel over vrouwen in topposities – en veel vrouwen timmeren hard aan de weg. Punt daarbij is dat ze zich hierdoor meer masculine eigenschappen eigen maken: ze zijn assertief en spraakzaam, en kunnen presenteren als geen ander. Lean in, zeg maar. Maar wat als die kwaliteiten je niet aan komen waaien, omdat je van nature introvert bent? Betekent dat dat je dan nooit een leiderschapspositie zal bekleden?
Nee, maar het kost misschien wel meer moeite. Gelukkig komt er langzamerhand meer aandacht voor introverte mensen die moeite hebben in een extraverte samenleving. Feminer sprak hierover met Lisa Pieplenbosch, die coachingsbedrijf The Woman You Are heeft opgericht en introverte vrouwen coacht.
Wat is introversie?
Wat iemand intro- of extravert maakt is afhankelijk van ontzettend veel factoren en de definities kunnen per cultuur verschillen. Je moet dit daarom niet zien als twee strikt tegenovergestelde kampen, maar een spectrum.
Er zijn wel basiskenmerken die intro- en extraversie onderscheiden. Een introvert persoon is gevoeliger voor prikkels van buitenaf en heeft meer behoefte aan tijd alleen om zich op te laden. Ook is er meer tijd nodig om informatie te verwerken.
Het heeft me veel tijd gekost om in te zien hoeveel goede eigenschappen ik heb
Lisa vertelt over haar eigen ervaring als introvert. “Op de middelbare school vond ik sommige dingen heel eng, die anderen totaal niet eng vonden. Vervolgens ging ik HBO Communicatie studeren, niet bepaald de ideale studie voor een introvert! Iedereen was heel ad rem en sociaal, niemand had problemen met presenteren. Tijdens die opleiding leerde ik wel voor het eerst over introversie en ben ik me erin gaan verdiepen. Ik heb een een hele reis afgelegd met coaching, boeken, podcasts – en ook gewoon afkijken bij andere vrouwen hoe zij omgaan met hun introversie.”
Ze vervolgt: “Ook begon ik met stilteretraites. Ik kwam terug met zó veel nieuwe inzichten, en was bovendien helemaal opgeladen. Nu ga ik standaard vier keer per jaar op retraite, en organiseer ik er ook één met mijn bedrijf. Ik heb met de jaren geleerd dat ik ontzettend veel goede eigenschappen heb. Het heeft me alleen wel veel tijd gekost om dat in te zien; ik gun het mensen om daar niet zoveel tijd aan te verspillen als ik heb gedaan.”
Persoonlijkheidstrek of juist een gebrek?
Het is dus een misconceptie dat introverte mensen niet sociaal zijn: ze kunnen sociaal zijn, maar prefereren één-op-één contact. Ook is het niet waar dat introverte mensen altijd verlegen zijn. Hoewel verlegenheid en introversie vanaf de buitenkant sterk op elkaar lijken, zijn het verschillende dingen.
Introversie is een persoonlijkheidstrek die te maken heeft met aanleg en omgeving. Introverte mensen zijn meer gericht op hun binnenwereld. Verlegenheid is daarentegen een temperament dat erfelijk is. Het is een aangeboren neiging tot geremd gedrag in (nieuwe) sociale situaties. Exacte cijfers over het aandeel intro- en extraverten in Nederland zijn er niet, maar twee op de drie mensen wordt geschat ambivert te zijn, en één op de drie sterk intro- of extravert.
Een extraverte maatschappij
We leven in het westen in een extraverte maatschappij, en in haar boek Quiet legt schrijfster Susan Cain haarfijn uit hoe dat komt. Kort gezegd is dit te danken aan de groeiende populariteit van het neoliberalisme. De samenleving is steeds meer een markt geworden en als gevolg moeten mensen zich profileren en verkopen. Op het werk, maar ook in het hoger onderwijs.
Sinds de jaren ‘50 ligt er steeds meer nadruk op teamwork: het idee dat iedereen elkaar inspireert en van elkaar leert. Als gevolg domineren kantoortuinen de werkvloer. De Amerikaanse cubicle wordt daarentegen in de popcultuur gezien als de dood van het individu (zie films als ‘Fight Club’ en ‘The Incredibles’).
Introverte mensen treden minder snel op de voorgrond met hun problemen
Die nadruk op teamwork sijpelt door van de werkvloer naar het studentenleven. Want heb je wel echt een geslaagde studententijd gehad als je geen commissie- of bestuurservaring hebt? Nee, bevestigde een recruiter van een prestigieus advocatenkantoor ooit tijdens een kantoorbezoek met mijn studievereniging. Studenten moesten letterlijk op hun cv kunnen aantonen dat ze in groepen hadden samengewerkt, wilden ze een kans maken in het sollicitatieproces.
Met dat accent op samenwerken komt het niet als een verrassing dat veel mensen geloven dat een (goede) leider extravert moet zijn. Als we denken aan een CEO, denken we aan iemand met een grootse visie, die ons bij de lurven pakt en inspireert.
Er zijn meerdere wegen naar leiderschap
En onderzoek wijst inderdaad uit dat we mensen die veel praten – iets wat extraverte mensen makkelijk afgaat – automatisch zien als leiders, omdat ze slimmer en sympathieker overkomen. Maar praters zijn helemaal niet slimmer dan stille mensen. En: introverte mensen kunnen óók leiden, zij het op hun eigen manier.
Wat blijkt: extraverte leiders doen het beter bij passieve werknemers, en introverte leiders juist bij proactieve werknemers. Extraverte mensen zijn weliswaar van nature goed in mensen inspireren, maar kunnen de neiging hebben om hun eigen idee door te willen drukken. Introverte mensen zijn daarentegen van nature luisteraars en willen sociale situaties minder graag domineren, wat beter werkt wanneer de werknemers al ‘geïnspireerd’ zijn.
Juist in deze extraverte maatschappij vindt Lisa het dus belangrijk om zich op introverte vrouwen te richten. “Introverte mensen treden minder snel op de voorgrond met hun problemen. Hierdoor kunnen introverte mensen zich als een speelbal voelen in hun leven, zowel op werk als privé.”
Ze vervolgt: “Ze nemen vaak te weinig reflectiemomenten in hun leven om na te denken over wat ze nou eigenlijk vinden en willen. Dat leidt tot onzekerheid. Ik help dit soort vrouwen steviger in hun schoenen te staan. Dit door vrouwen hun sterke kanten te laten herkennen en zorgen dat die tot uiting komen. Naast traditionele coaching bied ik daarom ook imagocoaching (styling en uitstraling) aan en gebruik ik technieken uit presentatievaardighedencoaching.”
Introverte mensen lopen al langer tegen de lamp
Cain benadrukt in haar boek dat de westerse samenleving niet altijd extravert is geweest. Vóór 1900 was er meer een introverte tendens in de maatschappij. De indruk die men maakte op anderen was namelijk minder belangrijk. Moraliteit en de juiste normen en waarden nastreven, dát stond hoog in het vaandel.
Maar met de industrialisatie en urbanisatie veranderde dit snel. Steeds meer mensen kwamen in grote steden te wonen en grote bedrijven kregen een prominentere rol in de maatschappij. De nadruk kwam te liggen op het individu, in plaats van de gemeenschap.
Dit alles leidde tot onderlinge concurrentie, wat ervoor zorgde dat iemands sociale vaardigheden, persoonlijkheid en zelfvertrouwen belangrijker werden dan ooit. Niet alleen op de werkvloer, maar op álle vlakken in de samenleving. Fast forward naar 2023 en het neoliberalisme heeft, zoals we hebben gezien, zijn vruchten zeker afgeworpen voor de extravert.
Het extraverte ideaal is niet inherent aan de mens
Buiten de Westerse bubbel
In dezelfde lijn stipt Cain ook aan dat het per cultuur sterk kan verschillen in hoeverre extraversie wordt nagestreefd. In veel Aziatische landen is de cultuur bijvoorbeeld meer gericht op introverte mensen, mede doordat het collectief daar een grotere rol speelt.
Het is belangrijk om te vermelden dat de ene cultuur niet per se beter is dan de andere. Een cultuur gericht op introverte mensen kent weer zijn eigen problemen, bijvoorbeeld de hoge studie- en werklast (en de daarbij behorende psychische problemen) die mensen ervaren.
Het laat slechts zien hoe het extraverte ideaal, zoals Cain dat noemt, niet inherent is aan de mens. Én dat iemands succes niet valt of staat bij hoe vaak je je bek opentrekt. Dat is gewoon iets wat we hebben verzonnen, en dus ook kunnen veranderen.
Lisa: “Ik denk dat er vooral bij jonge kinderen, dus op de basis- en middelbare school, veel kansen onbenut blijven voor verandering. Er zou op die plekken veel meer begeleiding moeten zijn bij jezelf leren kennen – of je nou intro- of extravert bent.”
Daar schetst ze wel een kanttekening: “In het volwassen leven geloof ik dat de verantwoordelijkheid op dit gebied uiteindelijk bij mensen zelf ligt. Dat wil niet zeggen dat werkgevers achterover moeten leunen: met name wanneer werknemers intensief samenwerken, kan het nuttig zijn om elkaars persoonlijkheid beter te leren kennen. Ook kunnen werkgevers meer onderzoek verrichten naar hoe hun werknemers goed werken. Ik werd bijvoorbeeld helemaal gek in die kantoortuinen, en hybride werken kan hiervoor een oplossing bieden.”
Tijdelijke transformatie
Na het pleidooi over zelfacceptatie kun je je als introvert afvragen: maar betekent dit dat ik voor altijd in mijn comfort zone moet blijven? Nooit meer een presentatie geven of netwerken, omdat dat niet bij mijn persoonlijkheid past?
Nee, natuurlijk niet. Introverte mensen kunnen zich volgens Cain namelijk prima tijdelijk extravert gedragen, mits ze daarmee een doel nastreven dat voor hen belangrijk is. Denk aan een presentatie geven voor je werk, of socializen op het familiefeest van je partner. Voor introverte mensen kan het moeilijker zijn om dit doel te vinden, omdat ze zich hun hele leven hebben geconformeerd aan het extraverte ideaal.
Je moet een balans vinden tussen je comfortabel voelen op je werk en het leuk vinden
Lisa beaamt dit. “Eerst moet je erachter komen wie je bent, wat je wilt en van welke patronen je last hebt. Als je dit weet, kun je veel gerichter gaan zoeken naar welke uitdaging je uit kunt gaan om een bepaald doel te bereiken.”
Je hoeft dus niet een bepaald werkveld uit te sluiten, alleen omdat je introvert bent. “Uiteindelijk moet je kiezen voor je passie, ook al vraagt dat soms veel van je. Je moet een balans vinden tussen je comfortabel voelen op je werk en het leuk vinden.”
Maar: gedraag je niet té lang als een extravert om je doel te bereiken. Bouw oplaadpunten in in je leven. Op je werk is dit bijvoorbeeld een afgesloten bureau of genoeg vrije tijd. Als je structureel je eigen grenzen overschrijdt, geeft dit een serieuze kans op mentale en/of fysieke klachten, zoals een burn out.
Lisa: “Maak de stapjes die je neemt vooral niet te groot. En vergeet niet: je kunt als introvert alles doen, als je maar weet wat jouw voorwaarden zijn.”
Deze tips gelden overigens ook voor extraverte mensen, maar dan uiteraard omgekeerd. Voor hen kan verveling op de loer liggen, omdat ze juist te weinig worden geprikkeld. Extraverte mensen moeten er daarom voor zorgen dat ze niet te veel tijd alleen doorbrengen en genoeg (nieuwe) mensen ontmoeten.
Samen sterker?
Ik had het net al kort over de obsessie met teamwork in onze maatschappij. Maar samenwerken is helemaal niet zo productief als we denken. Met name mensen met een creatief beroep gedijen beter bij intense concentratie, dus wanneer ze alleen zijn.
Brainstormen werkt evenmin. Mensen gaan, zonder dat ze het doorhebben, mee met de groep – ook al is de opvatting van de groep fout. En dat niet alleen: ze denken dat ze zelfstandig tot het foute (maar in hun ogen goede) antwoord zijn gekomen. Mensen zijn zich dus niet eens bewust van het effect dat de kudde op hen heeft.
Met deze kennis moeten bedrijven zich voortaan dus niet blind staren op het ‘magische’ effect van samenwerking en kennis delen, betoogt Cain. Weg met die zee van kantoortuinen, maar zorg voor genoeg plekken waar mensen zich kunnen terugtrekken. En stel teams (ook die van managers!) zo samen dat intro- en extraverten gelijk verdeeld zijn.
Weg met die zee van kantoortuinen, maar zorg voor genoeg plekken waar mensen zich kunnen terugtrekken
Lisa: “Je kunt als introvert je voordeel halen uit een extraverte werkomgeving, omdat jij iets nieuws te bieden hebt. Dit door rust te brengen in teams. En meer structuur aanbrengen in bepaalde processen. Wanneer je aangeeft dat je ergens over na moet denken, zorg je weliswaar voor bewuste vertraging, maar dat is niet per se negatief. Het geeft de kans om aspecten te overdenken die vergeten worden. Dat oog voor detail en voor mensen wordt vaak gewardeerd.”
Het sollicitatiegesprek
Solliciteren kan voor introverte mensen een uitdaging zijn, want jezelf profileren en verkopen voelt voor hen onnatuurlijk. Dit werkt onzekerheid in de hand, terwijl dat helemaal niet nodig is. Het NRC Handelsblad zette enkele tips op een rij die introverte mensen kan helpen.
Ten eerste: bereid je goed voor. Schrijf je antwoorden bijvoorbeeld ergens op, ook al kijk je er tijdens het gesprek niet meer naar. Introverte mensen vinden het namelijk moeilijk om antwoorden uit hun mouw te schudden en hebben hier meer tijd voor nodig.
Ten tweede: ken je sterke punten en wees niet bang om die uit te spreken. In veel bedrijven is extraversie de norm. Daarom kom je zelfverzekerd over wanneer je gemotiveerd uit kunt leggen wat jij met je – wellicht afwijkende skills – toe kunt voegen.
En als laatst: vraag naar de bedrijfscultuur. Zie het sollicitatiegesprek niet als verkooppraatje, maar als kans om te onderzoeken of er een wederzijdse klik is. Als het bedrijf jouw behoeften én sterke kanten als introvert niet waardeert, dan wil je er ook niet werken.
Introverte mensen komen niet altijd goed tot uiting in loondienst
Daarnaast moedigt Lisa ook het ondernemerschap aan. “Voor mezelf beginnen, dat paste eigenlijk veel beter bij mij. Introverte mensen komen niet altijd goed tot uiting in loondienst. Als je voor jezelf begint, dan kun je je eigen werktijden, energie en communicatiemogelijkheden veel beter bepalen. Het is jammer dat er zoveel angst wordt gezaaid voor ondernemen, want er kunnen mooie levenslessen in zitten. Daar leer je naar mijn mening meer van dan naar school gaan.”

Lisa Pieplenbosch
Coach bij The Woman You Are
Lisa Pieplenbosch studeerde HBO Communicatie. Naast haar werk bij De Marketingfaculteit zette ze The Woman You Are op, waar ze als coach werkt. Daarnaast zit ze in het leiderschapsteam van een moderne kerk in Arnhem.