Als het over feminisme gaat, gaat het vaak gepaard met de term ‘golf’, maar wat zijn die golven precies? Wat is er allemaal gebeurd en waarom hebben we het daar nu nog steeds over? Wij geven je graag een geschiedenislesje!

Waarom dan toch die golven? 

De feministische golven zijn de meest actieve feministische periodes. Deze periodes staan in vergelijking met golven, omdat ze altijd in beweging zijn. Ze hebben geen duidelijk eind of begin en de hoogte- en dieptepunten verdwijnen in elkaar. Tijdens de golven piekte de aandacht voor de problemen waar vrouwen in de maatschappij mee te maken kregen. Andere sociale en maatschappelijke gebeurtenissen zorgden uiteindelijk steeds voor het einde van zo’n golf. 

In de feministische theorie zijn er vier (of drie) golven. De eerste vond plaats van 1880 tot 1920. De tweede feministische golf was van 1960 tot 1980. Bij de derde golf, in de jaren negentig, is er vaak discussie over of dit wel echt een feministische golf was. Sommige theoretici noemen dit de tijd van het postfeminisme en zien het dus niet als een golf. De vierde, en tot nu toe laatste, feministische golf startte in 2012 en loopt nog steeds door. 

Het ‘voorgolfse’ feminisme 

De theorie van de vier golven schetst het idee dat er voor 1880 (de eerste golf) geen feminisme was, maar niets is minder waar. Al in de 18e eeuw werd het pamflet Ten betooge dat de vrouwen behooren deel te hebben aan de regeering van het land in de Bataafse Republiek (ongeveer het Nederland van nu) uitgebracht. Hierin pleiten  vrouwen voor meer rechten. 

Dit was naar aanleiding van de verklaring van de rechten van de mens en burger die na de Franse Revolutie werd opgesteld en ook in Nederland van kracht was. Tot de teleurstelling van vrouwen in Nederland vielen zij niet onder de term mens of burger, de enigen die wel tot deze categorie behoorden waren witte mannen.

Uit verzet richtten vrouwen vrouwenclubs op, met als boegbeeld De Vaderlandse Vrouwensociëteit. Zij hadden als motto: ‘wij zijn er óók nog!’ 

Ondanks de opleving liep dit toch niet uit op een feministische golf. Dit komt doordat de macht binnen de Bataafse Republiek al binnen drie jaar na de oprichting van de vrouwensociëteit in handen van een andere partij lag. Daarmee werd de hoop op een feministische golf direct beëindigd.

Tot de teleurstelling  van alle vrouwen in Nederland vielen zij niet onder de termen mens of burger, de enigen die wel tot deze categorie behoorden waren de witte mannen.

De eerste golf

Rond 1880 lukte het eindelijk, de eerste feministische golf in Nederland kwam op gang. Nadat hun zusters in Amerika en Groot-Brittannië hen voorgingen, strijden nu ook Nederlandse vrouwen voor de vrouwenemancipatie. 

De eerste feministische golf had voornamelijk drie doelen: het verkrijgen van kiesrecht, recht op vrije arbeid en toegang tot universiteiten. Het recht op vrije arbeid houdt in dat vrouwen recht hadden op het kiezen van hun eigen baan en betaald konden werken om zo financiele onafhankelijk te krijgen. Vrouwen als Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs waren hier voorvechters van. Drucker zette zich vooral in tegen de veroordeling van vrouwen tot het huwelijk en het moederschap, de ondergeschiktheid van gehuwde vrouwen binnen het huwelijk, de dubbele seksuele moraal en de rechteloze positie van onwettige kinderen. Ze was namelijk zelf buitenechtelijk geboren. 

Jacobs focuste zich op de educatiekloof tussen mannen en vrouwen en wilde zich in 1883 als eerste vrouw verkiesbaar stellen. Dit mocht niet, omdat de grondwet met de term ‘Nederlanders’ opnieuw alleen witte mannen bedoelde. Uiteindelijk kregen vrouwen in 1917 het passief kiesrecht en konden ze zich verkiesbaar stellen. Twee jaar later, in 1919, verkregen ze ook het actief kiesrecht. Vanaf nu mochten ze eindelijk zélf naar de stembus, ware het niet dat er geen verkiezingen waren dat jaar. Dus liet het daadwerkelijke stemmen nog even op zich wachten. 

Naast het kiesrecht was de strijd voor vrije arbeid voor vrouwen ook een belangrijk punt. De overheid legde het werk van vrouwen aan banden; er was zelfs discussie in de Tweede Kamer over een geheel verbod op vrouwenarbeid. Omdat vrouwen tot de ‘zwakkeren’ van de samenleving behoorden – een beeld wat tot op de dag van vandaag heerst – besloot de overheid hun werktijd te beperken tot maximaal elf uur per dag. Hierdoor zouden ze meer tijd overhouden voor de huishoudelijke taken en zorg voor de kinderen. De overheid duwde de vrouw dus steeds verder het huishouden in. 

Tweede golf 1960-1980

De tweede feministische golf is het boegbeeld van het feminisme. Foto’s van vrouwen met ‘baas in eigen buik’ op hun buik geschreven en protestborden in hun handen schieten daarbij te binnen.  

Een van de meest vooraanstaande feministen van de tweede golf is Joke Smit. Haar artikel ‘Het onbehangen bij de vrouw’ inspireerde vrouwen om zich uit te spreken over hun positie als tweederangs burgers. Door haar stuk voelden veel vrouwen zich eindelijk gezien; ze wilden werken, gratis crèches, recht op abortus, zwangerschapsverlof en betere anticonceptie. 

Ook kwam er aandacht voor intersectionaliteit binnen het feminisme. Niet alleen vrouw zijn, maar ook huidskleur, afkomst en sociaaleconomische status hebben invloed op hoe mensen je behandelen. Julia da Lima benadrukte de afwezigheid van deze onderwerpen binnen de feministische theorie in 1983 in haar openingsrede voor de Winteruniversiteit Vrouwenstudies in Nijmegen. Zij zegt: “Als ik als als zwarte vrouw het programmaboekje Vrouwenstudies opensla en doorblader, dan kom ik al snel tot de conclusie dat er voor mij, als zwarte vrouw, amper iets bij is wat echt belangrijk is, wat aandacht besteed aan de positie van zwarte vrouwen binnen vrouwenstudies.” Dit benadrukt een verandering in het feministisch gedachtegoed. Het witte vrouwen feminisme moest verschuiven naar een intersectioneler feminisme, waarbij er aandacht ontstaat voor alle vrouwen. 

Ten slotte kunnen we niet over de tweede feministische golf spreken zonder de Dolle Mina’s te noemen. De Dolle Mina’s, een eerbetoon aan Wilhelmina Drucker, hielden zich niet langer in en gingen de straat op om zich uit te spreken tegen ongelijkheid. Denk hierbij aan de campagne baas in eigen buik, waarbij ze dit op hun buik schreven, om aandacht te vragen voor het recht op abortus. Of het oprichten van Stichting de Ombudsvrouw of de ‘blijf van mijn lijf’ huizen. 

Derde golf 1990-2000

De derde golf stond in het teken van Girl Power. Het ging hierbij om het vinden van de eigen kracht van vrouwen; grootse ambities en individualisme waren hierbij  superbelangrijk. Ook kwam er steeds meer bewustzijn over intersectionaliteit, witte vrouwen erkenden hun nog redelijk geprivilegieerde positie in de maatschappij. Het werd daarmee ook duidelijk dat zwarte vrouwen en vrouwen die onderdeel zijn van de LHBTQIA+ gemeenschap, nog meer achtergesteld waren. 

Deze golf ging om inclusiever feminisme. We moesten fouten verbeteren en de lessen daaruit leren. Dit kwam op gang nadat Justice Clarence Thomas alsnog in de Amerikaanse Supreme Court kwam nadat hij beschuldigd was van seksuele intimidatie door juriste en hoogleraar Anita Hill. Tijdens de hoorzitting wordt de Afro-Amerikaanse Hill aangehoord door een witte jury van veertien mannen. Door de vraagstelling van de jury kwam duidelijk naar voren dat ze Hill en haar aanklacht niet geloofden en daarmee aan victim blaming deden. Zoals Hill jaren later in een interview vertelde: “If I could just clearly say what it was that happened, I assumed that would be enough.” Maar dit was niet genoeg en haar getuigenis werd niet serieus genomen. Feministen zagen in dat niet alleen het vrouw zijn maar ook huidskleur en afkomst een grote rol speelden in deze zaak. Intersectionalisme kwam hierdoor hoog op de agenda te staan. 

If I could just clearly say what it was that happened, I assumed that would be enough.

Toch zijn er ook mensen, zoals Christina Hoff Sommers en Katie Roiphe, die deze tijd bestempelen als een tijd van postfeminisme. Een tijd waarin de maatschappelijke steun voor het feminisme afnam. Zij zagen de noodzaak er niet meer van in. Deze vrouwen zette zich niet meer af tegen de maatschappij maar omarmden de maatschappelijke normen en waarden juist. Series met witte vrouwen en hun dagelijks leven in de hoofdrol, zoals Sex and the City, waren (en zijn nog steeds) super populair. Hierin gaf de media de veronderstelling dat gendergelijkheid al bereikt was, terwijl we nu zien dat er nog een lange weg te gaan is. 

Vierde golf 2012-nu

Op dit moment zitten we in de vierde feministische golf – hoewel er opnieuw nog veel discussie over is of het daadwerkelijk een golf is. Sociale media is hierbij een instrument om informatie te verspreiden en problemen onder de aandacht brengen. Het online feminisme spreekt meer aan op persoonlijke politiek. Influencers proberen je in te laten zien dat het feminisme en de problemen van vrouwen iedereen aangaan. Het patriarchaat werkt immers voor niemand.

Helaas blijkt uit recente cijfers van de Verenigde Naties Equal Measures 2030 dat de gendergelijkheid voor grofweg 1,1 miljard vrouwen stagneert of zelfs daalt. Er valt dus op dit gebied nog veel te behalen en de noodzaak is er nog steeds om ons in te zetten voor de vrouwenzaak, ondanks dat sommige mensen daar anders over denken. 

Wat nu?

We zitten nu vier golven diep maar zijn er nog steeds niet. Zo stelt de VN dat “A girl born today will have to wait until her 97th birthday – beyond her expected lifespan – to celebrate an equal society.” Dit laat zien dat feminisme nog steeds noodzakelijk is, ondanks het algehele beeld dat feminisme anno 2024 niet meer nodig zou zijn. Of we momenteel in een vierde golf zitten of niet, de noodzaak voor een nieuwe golf is sterk aanwezig. Een golf waarin we voortbouwen op het werk dat vrouwen al meer dan vier golfgeneraties voor ons hebben gedaan en de nadruk op moderne problemen die hand-in-hand gaan met eigentijdse crises. Want geen een vrouw is vrij, als andere vrouwen niet vrij zijn.