In de nieuwe verdiepende reeks: Eenzijdig Entertainment gaan we in op de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de entertainmentindustrie; zowel op het witte doek als achter de schermen. We spreken met verschillende vrouwen over hun perspectief op het medialandschap en hoe zij zich inzetten voor een brede representatie. Ditmaal duiken we in het belang van beeldvorming.
Waarschijnlijk heb je wel eens van het volgende raadsel gehoord: een man en zijn zoon krijgen een ernstig auto ongeluk. De vader overlijdt ter plekke. De zoon wordt naar het ziekenhuis gebracht, rechtstreeks de operatiekamer in. De chirurg kijkt naar de jongen en zegt: “Ik kan deze jongen niet opereren, hij is mijn zoon!”
Wie kan dan toch de chirurg zijn? Misschien betrap je jezelf er wel op dat je even moest nadenken. En dat terwijl het antwoord heel simpel is: namelijk ‘gewoon’ de moeder. Je lang schuldig voelen over dat dit niet je eerste gedachte was, heeft geen zin, want you’re not to blame. Dat we niet meteen denken aan een moeder als chirurg heeft alles te maken met beeldvorming van jongs af aan. Beeldvorming is het proces van waarneming van dagelijkse beelden en het vormen van een mening daarover. Deze (onbewuste) wisselwerking tussen beeld en eigen mening kan makkelijk beïnvloed worden door mediamakers. De beelden die je ziet op tv of in de krant zijn altijd afhankelijk van een historische of culturele context, wat per land of medium kan verschillen.
Een heersende norm kan door media keer op keer bevestigd worden, bepalen wie daar binnen of buiten valt en stereotypen versterken. Zoals wetenschapper Douglass Kellner zo treffend uitlegt, geeft “de media ons materialen waaruit we onze identiteit, ons idee van zelf, wat het betekent om van of vrouw te zijn, ons idee van klasse, etniciteit en ons idee van ‘wij’ en ‘zij’ vormen”.
Beeldvorming en de Bechdel-test
Een gevolg van de heersende norm en de beeldvorming die daarmee gepaard gaat, is dat wanneer iets buiten de norm valt het ook expliciet wordt genoemd, zoals bijvoorbeeld gebeurt met gender of kleur in hoge functies. Zo staat er in headlines vaak wel “vrouwelijke chirurg” en “papadag”, maar nooit “mannelijke regisseur” of “witte hoogleraar”. Het is hoog tijd voor een breder perspectief in het medialandschap. Natuurlijk komt de norm van nu voort uit een geschiedenis waarin veel beroepen werden gedomineerd door mannen, maar tijden zijn veranderd. Waarom de norm dan nog niet?
een gevolg van beeldvorming is dat wanneer iets buiten de norm valt het ook expliciet wordt genoemd, zoals bijvoorbeeld gebeurt met gender of kleur in hoge functies
Over oude normen gesproken: de Bechdel-test is een manier om te checken of er sprake is van seksisme in films of andere fictie. Het viel Alison Bechdel op dat vrouwelijke rollen vaak verbonden zijn aan de rol van een man. Probeer deze test maar eens uit op de laatste film die je hebt gekeken. Is het antwoord op de volgende drie vragen positief, dan heeft de film een ‘normale’ vrouwelijke representatie.
- Zijn er meer dan twee vrouwelijke personages in de film met een naam?
- Praten zij met elkaar?
- Over iets anders dan de mannen in de film?
Vrouwen op én achter het witte doek
Spoiler alert: ongeveer de helft van alle films doorstaat deze test niet. Dat is ook niet heel gek als je kijkt naar de volgende cijfers uit 2016: van 109 onderzochte Hollywoodfilms bleek slechts 28,7 procent van de pratende karakters vrouw. Dit aantal was wél vaker (gedeeltelijk) naakt in beeld in vergelijking met de mannelijke karakters. Vrouwen van kleur zijn in films nog sterker ondervertegenwoordigd: van de sprekende rollen was maar 20% zwart, 7% Aziatisch en 5% Latijns Amerikaans. Daarnaast maakte maar 1,3% onderdeel uit van de LGBTQ-gemeenschap
Het Amerikaanse Centre for Women in Film and Television onderzoekt ieder jaar het aandeel vrouwen in de 250 films die de meeste omzet maken. Vrouwen droegen afgelopen jaar voor 20 procent bij aan deze films als regisseurs, scenarioschrijvers, uitvoerend producent, editors en cinematografen. Nog nooit eerder was dit aantal zo ‘hoog’.
Niets nieuws?
Representatie in deskundig nieuws is op een andere manier dan in films belangrijk. Nieuwsitems geven een constructie van wat er gebeurt in de wereld om ons heen en een evenwichtige representatie is hierin daarom van groot belang. Uit een onderzoeksrapport van vorig jaar in opdracht van het ministerie blijkt dat vrouwelijke representatie op beeld bij non-fictie televisieprogramma’s 36% is (zoals talkshows, reportages en nieuwsitems). Vrouwen maken daarnaast maar voor 23% deel van de deskundigen op beeld uit. Opvallend is bovendien de leeftijdsverdeling van deskundige vrouwen: ze zijn over het algemeen jonger dan deskundige mannen en verschijnen na hun vijftigste aanzienlijk minder op de beeldbuis.
Een frisse blik
Niemand kan nog om deze cijfers heen: het is ernstig gesteld met vrouwelijke representatie in de entertainmentindustrie en de kritische kijker was dat misschien al wel opgevallen. Maar waarom is het belangrijk dat hier verandering in wordt gebracht? Ook ik kijk genoeg films die de Bechdel-test niet hebben doorstaan, zoals The Big Lebowski, Pulp Fiction en Lord of the Rings. En op zichzelf zijn die ook niet schadelijk, maar het gaat uiteindelijk om het totaalplaatje: hoeveel vrouwen een kind ‘s ochtends ziet op tv, hoeveel je ouders bij het journaal en hoeveel jij met je vrienden in de bioscoop.
Ideeën over de maatschappij, jezelf en anderen worden van jongs af aan gevormd en de media speelt een grote rol in jouw beeldvorming; de ideeën en verwachtingen die je hebt over jezelf en anderen. Volgens onderzoek van Women Inc is beeldvorming niet alleen bepalend voor hoe mensen naar elkaar kijken, maar ook voor kansen die we voor onszelf voor ogen hebben. Want wat als je jezelf nooit terugziet in talkshows en films of alleen als eeuwig slachtoffer, hysterische dramaqueen of stilzwijgende bijrol?
wat als je jezelf nooit terugziet in talkshows en films of alleen als eeuwig slachtoffer, hysterische dramaqueen of stilzwijgende bijrol?
Meer vrouwen achter en op het witte doek hebben daadwerkelijk effect; nadat de serie The Queen’s gambit wereldwijde kijkcijferrecords verbrak, waren schaakborden niet meer aan te slepen, vooral onder jonge meisjes; nadat regisseur Emma Branderhorst met haar afstudeerfilm Onderhuids over meidenvenijn in de prijzen viel, schaften veel scholen de film aan om een gesprek te beginnen. Zo zie je maar weer dat series of films veranderingen veel teweeg kunnen brengen in het dagelijks leven.
In deze verdiepende reeks biedt Feminer een ander perspectief op het medialandschap door de ogen van vrouwelijke makers. Lees vooral ons interview met Emma Branderhorst of ons achtergrondartikel over vrouwen in het cabaret.