“Vrouwenquotum? Nee, ik ben voor de beste kandidaat op de positie.”
Je hoeft maar even te scrollen op LinkedIn, een willekeurige talkshow te kijken of een krant open te slaan, en je komt polls tegen over het vrouwenquotum met bovenstaande reactie. Het is verreweg het meest gehoorde commentaar op de vraag of een vrouwenquotum nodig is. Ik vraag me dan altijd af: gelooft men dan echt dat alleen de witte, middelbare man bij uitstek het best presteert?
Vorig jaar volbracht ik daarom een onderzoek met als hoofdvraag: ‘In what ways do top-women make sense of gender inequality in organizations in The Netherlands?’. Hiervoor interviewde ik ruim twintig topvrouwen van onder andere de NS, Deloitte en de Rabobank. In elk interview kwamen vier hoofdthema´s naar boven: het controversiële karakter van het vrouwenquotum; de vicieuze cirkel van bedrijfspolitiek; de ambiguïteit rondom de termen masculiniteit en femininiteit; en tot slot, de conflicteren rollen van moeder en topvrouw zijn op hetzelfde moment. Vandaag zoom ik in op het vrouwenquotum.
Hoe denken zij, degenen het dichtst bij het vuur, eigenlijk zelf over een vrouwenquotum? Hoe is het om een excuustruus te zijn?
Zij die het quotum de rug toekeren
Als het om het vrouwenquotum gaat, zijn er in mijn onderzoek twee ‘soorten’ topvrouwen te onderscheiden die aan tegenovergestelde kanten van het spectrum staan. Eén daarvan keert zich fel tegen het vrouwenquotum en stelt: “Ik heb totaal geen quotum nodig, ik heb er zelfs last van. We hebben geen glazen plafond! We hebben een plakkende vloer betegeld met parttime banen.” Deze topvrouw ziet het vinden van prikkels die vrouwen motiveren om voltijd te werken als de oplossing van het tekort aan het vrouwen in de top van organisaties.
Ze heeft een punt; twee derde van Nederlandse jongvolwassen vrouwen gaat direct na het afstuderen parttime werken. Nu is fulltime werken an sich misschien geen harde eis om door te groeien, maar de hoeveelheid ervaring die je ermee opdoet is dat wel.
we hebben geen glazen plafond
we hebben een plakkende vloer betegeld met parttime banen
Quotum als enige mogelijkheid
Een andere geïnterviewde topvrouw, beaamt dat ervaring van belang is en dat veel jonge vrouwen parttime werken in plaats van fulltime. Zij vindt daarentegen dat het bij het vrouwenquotum gaat om het mogelijk maken van een toppositie voor de vrouwen die dat willen bereiken. Het feit dat andere vrouwen dat niet willen is iets wat daar los van zou moeten staan. “Ik heb al mijn reserveringen met betrekking tot het vrouwenquotum laten varen; er geldt op dit moment namelijk een impliciet mannenquotum. Er wordt met uitstek niet op een eerlijke manier gekeken naar wie de beste kandidaat voor de functie zou zijn. Mannen trekken elkaar voor en houden daarmee de witte mannen club in stand.”
Die Old Boys Networks worden vaker genoemd als het gaat over het vrouwenquotum, zowel door andere vrouwen die ik interviewde als in andere onderzoeken en spelen een grote rol in de instandhouding van ongelijkheid.
Cultural cloning
Volgens de wetenschap zijn de Old Boys Networks een gevolg van cultural cloning. Mensen zijn biologisch gezien geprogrammeerd om op zoek te gaan naar zogenaamd ‘gelijkgestemden’, waarmee we ons onbewust gemakkelijk mee kunnen associëren. Feminer schreef al eerder over dit verschijnsel, en de kracht van jouw eigen mening.
Dit biologisch geprogrammeerde gedrag resulteert logischerwijs in het feit dat wanneer het bestuur uit witte mannen van middelbare leeftijd bestaat, zij op hun beurt andere witte mannen van middelbare leeftijd aanstellen als bestuurslid.
Kunnen we het de Old Boys dus echt kwalijk nemen dat zij gelijkgestemden aannemen? Nee, het is deels onbewust gedrag waartoe ieder mens de neiging heeft. Betekent dit dan dat we het moeten accepteren? Dat ook niet. Bewustzijn creëren is belangrijk om mensen te laten kiezen voor diversiteit, ook al ligt dit buiten de comfortzone. Het vrouwenquotum kan mensen meer sturing geven om de creatie van dit bewustzijn ruim baan te geven. Zoals Jet Bussemaker al eens stelde ‘waar geen wil is, is een wet’.
Kiezen tussen twee kwaden
Wat opviel tijdens mijn onderzoek is dat verreweg de meeste vrouwen hetzelfde blijken te denken over het vrouwenquotum, behalve die ene topvrouw die zich fel tegen het quotum keert en die ik hierboven heb uitgelicht. Alle andere vrouwen zien het als een meer ambigu onderwerp.
Als ik hen vraag een standpunt in te nemen omschrijven ze dat als het als het kiezen tussen twee kwaden. Enerzijds zouden ze willen dat het quotum niet nodig was omdat het ook een aantal schaduwkanten heeft, anderzijds vinden ze allemaal dat we inmiddels out of options zijn.
Enerzijds zouden ze willen dat het quotum niet nodig was, anderzijds vinden ze allemaal dat we inmiddels out of options zijn.
Eén van hen stelt dat het instellen van een vrouwenquotum niet het meest urgent is in deze zaak: “Er zijn factoren die voor mij zwaarder wegen. We moeten iets doen aan hoe kinderopvang geregeld is, aan de kritiek op vrouwen als zij fulltime werken terwijl ze kinderen hebben en de traditionele rolverdeling in het huishouden, maar bovenal moeten jonge vrouwen proactief aangespoord worden hun carrière dromen na te jagen.”
Een ander stelt: “Waar vrouwen tegenaan lopen is dat de maatschappij verwachtingen heeft van wat een goede vrouw zou zijn enerzijds, namelijk zachtaardig en liefhebbend, terwijl anderzijds van mensen in de top andere kenmerken worden verwacht zoals daadkracht en doorzettingsvermogen. Als een vrouw dan daadkrachtig uit de hoek komt, staat dit haaks op de verwachting van wat een goede vrouw is. Dit zorgt voor onbewuste tegenwerking.” Om deze tegenwerking te doorbreken, kan het vrouwenquotum het dwingende middel zijn om vrouwen een eerlijke kans te geven.
Ervaring doet van mening veranderen
Dat de meeste topvrouwen die ik sprak inmiddels voorstander van het quotum zijn betekent niet dat dit altijd al zo is geweest. Het merendeel heeft haar mening de laatste jaren bijgesteld. Een topvrouw: “Ik was altijd tegen tot ik twee jaar geleden aanwezig was bij een top-200 meeting van een corporate. Het nieuwe team van de CEO bestond enkel uit mannen. Hem werd gevraagd waarom er geen enkele vrouw in zijn team zat. Hij verklaarde: “Ik had het graag gewild, maar ik kon geen gekwalificeerde vinden.” Dat was het moment waarop ik besefte dat het quotum the only way was.”
Een andere topvrouw heeft ook haar mening bijgesteld ten opzichte van het quotum “Vroeger riep ik dat het mij ook was gelukt en dat hard werken de weg naar succes was. Ik besef nu dat ik gewoon geluk had met het juiste support system om me heen en dat ik daarmee één van weinigen ben die zich staande heeft kunnen houden.”
Van het idee dat de overheid zich niet zou mogen bemoeien met het bedrijfsleven is bij de meeste topvrouwen weinig meer over. Sociale patronen zijn dermate diep geworteld in de samenleving dat het moeilijk is er bewust van te zijn, vooral als je zelf niet tot de minderheidsgroep behoort. “Met netjes vragen en op onze beurt wachten komen we er niet, het quotum lijkt de enige mogelijkheid om iets te doorbreken.”
je bent hoe dan ook gekwalificeerd,
anders zou je überhaupt geen potentiële kandidaat zijn
Excuus(truus) uit de weg geruimd
Met het quotum dat wordt gezien als de enige resterende mogelijkheid komt ook de excuustruus om de hoek kijken. Maar ook dat lijkt tegenwoordig niet meer voor elke vrouw een probleem.
Eén topvrouw veegt deze angst zo van tafel: “Dan word je gezien als excuustruus, so what? Je bent hoe dan ook gekwalificeerd, anders zou je überhaupt geen potentiële kandidaat zijn.” Een ander stelt “Gezien worden als excuustruus is vervelend, maar de weg naar verandering komt altijd met pijn. Als het makkelijk zou zijn, zouden we al bij het eindpunt zijn, nietwaar?”
Eén van de topvrouwen die bij de politie is binnengekomen terwijl hier een vrouwenquotum gold zegt: “Eerst hield het me tegen. Daarna besefte ik dat het zonder quotum niet ging gebeuren. Ik zei tegen mezelf: wees gewoon trots dat je onderdeel van de verandering bent.”
Concluderend kan gesteld worden dat de grote meerderheid van de topvrouwen tegenwoordig vóór het quotum zou stemmen. Dit omdat vrouwen anders tegen een oneerlijke stroming in blijven zwemmen en dat het zonder een quotum nog decennia kan duren tot we gelijkheid bereiken. Het is namelijk zo volgens onderzoek dat vrouwen pas invloed hebben op de heersende cultuur zodra zij met minimaal drie vrouwen zijn op een groep van tien personen.
Eén vrouw is geen. Je hebt draagvlak nodig om verandering teweeg te brengen. De topvrouwen wensen daarmee een toekomst met minder obstakels voor volgende generaties. Tot slot, stemmen zij voor het quotum, niet omdat ze enkel de positieve kant ervan zien, integendeel, maar omdat zij oprecht geloven in de kracht van diversiteit. Zowel wat betreft gender, als ook culturele diversiteit.
Roos van Dalen
Roos van Dalen is 24 jaar en volbracht vorig jaar de Master Culture, Organization & Management door onderzoek te doen naar genderongelijkheid in de top van het bedrijfsleven vanuit het perspectief van Nederlandse topvrouwen. Eerder schreef ze hierover voor het Fd en de website van Eva Jinek. Sindsdien geeft ze lezingen over wat we van topvrouwen leren kunnen bij organisaties als onder andere BASF en NCC Europe/Fox-IT.
