Waar beursgenoteerde bedrijven het stevige middel vrouwenquotum krijgen voorgeschoteld, hoeft dat bij de rechterlijke macht niet eens te worden geserveerd. Vrouwelijke rechters hebben inmiddels een aandeel van 56% in de rechtspraak. Afgelopen maand nog werd Dineke de Groot als eerste vrouwelijke president van de Hoge Raad – de hoogste rechtsprekende instantie van Nederland – geïnstalleerd. De inhaalslag van vrouwen binnen de rechterlijke macht heeft alles te maken met een combinatie van flexibiliteit op de werkvloer en een neutrale selectie, zo bevestigt ook rechter-plaatsvervanger Mirjam van Driel.
Mirjam bevindt zich als seniorjurist bij de Raad van State, rechter-plaatsvervanger en coach midden in de wereld van het recht. Het is haar dan ook niet ontgaan dat sinds 2006 binnen haar sector een feminisering aan de gang is. En nee, dat is voor de verandering niet het resultaat van positieve discriminatie, maar wordt mogelijk gemaakt door neutrale selectieprocedures op basis van kwaliteit en flexibiliteit. Voor een orgaan als de rechtsprekende macht is dat essentieel omdat de afspiegeling van de maatschappij van groot belang is voor haar legitimiteit.
Vrouwen maken sinds 2006 een inhaalslag in een lang door witte mannen gedomineerd terrein. Toch is het volgens Mirjam nooit goed om ‘te veel of te weinig’ van iets te hebben, diversiteit is immers de beste afspiegeling. Sprake van te veel vrouwen is er nog niet en een ‘mannenquotum’ zal er sowieso niet snel komen, aangezien de rechtspraak liever op werven dan selecteren ziet. Het werven is nu vooral gericht op mensen met een multiculturele achtergrond, want wat dat betreft is de rechterlijke macht nog lang niet representatief genoeg.
Vrouwen maken een inhaalslag in een lang door witte mannen gedomineerd terrein. volgens Mirjam blijft diversiteit de beste afspiegeling van de maatschappij
Linkedin-imperium biedt geen garantie
Het enige vereiste voor een deelname aan de toelatingstest tot rechter is een afgeronde studie in het recht en vormt daarmee een niet al te hoge drempel. Met de toelatingstest wordt analytisch denkvermogen, logisch denken en maatschappelijke betrokkenheid getoetst. Ook toetst hij of je wel stevig genoeg in je schoenen staat. Van de zevenhonderd mensen die jaarlijks de test afnemen slagen meer vrouwen. Bij de rechtspraak kom je dus niet zo snel terecht door een opgebouwd Linkedin-imperium, maar eerder door een goed cv en de meest pure vorm van ijverigheid.
Outputgericht werken
Waar de neutrale selectieprocedure vrouwen naar de rechtspraak toetrekt, zorgt de prettige werksfeer ervoor dat ze niet meer weggaan. Volgens Mirjam heerst een sfeer waarin ruimte is voor werk én persoonlijk leven: “De manier van werken is bij ons outputgericht en dat betekent dat je zelf bepaalt in welke vorm je zittingen voorbereid. We kennen geen strenge fysieke aanwezigheidscultuur zoals in de advocatuur en dat maakt parttime werk voor zowel mannen als vrouwen mogelijk”. Deze optie wordt volgens Mirjam niet speciaal voor vrouwen aangeboden maar geeft iedereen meer flexibiliteit. Toch blijkt uit afgelopen campagneweek van Feminer over de loonkloof dat vrouwen nog primair verantwoordelijk zijn voor het gezin en rond hun dertigste daarom minder gaan werken. Deze mogelijkheid lijkt daarom (nog) vooral voor vrouwen van groot belang.
Dat betekent niet dat de rechterlijke macht het nieuwe parttime paradijs is, want minder dan vier dagen werk zit er ook niet in. “In de praktijk betekent parttime werk minimaal vier dagen betaald op kantoor, maar alsnog 5 à 6 dagen in de week aan de slag. Werken aan een zaak kan ook op een doordeweekse dag na het eten of op zondag” vertelt Mirjam. Het valt haar op dat parttime werk meer iets van de nieuwere generatie is en minder gendergebonden lijkt: “parttime werk wordt steeds meer een optie waar vooral jonge mensen gebruik van maken en is niet meer alleen bedoeld als aanmoediging voor vrouwen.”
Parttime werk is een optie die steeds meer door jonge mensen wordt gebruikt en niet alleen maar als aanmoediging voor vrouwen
Geen gepiek(er)
Flexibele arbeidsuren en minder strenge aanwezigheidsplicht: andere sectoren kunnen genoeg van de rechtspraak leren. Toch moeten we niet vergeten dat de rechtspraak een exclusief kenmerk heeft dat alleen binnen deze beroepsgroep geldt: als rechter word je voor het leven benoemd. Hierdoor is er minder druk om rond dertigjarige leeftijd te pieken. Dat brengt een stuk zekerheid met zich mee en heeft minder onderlinge competitie als positief gevolg. Zelfs binnen de juridische wereld is het verschil voelbaar, zo geeft Mirjam aan. “Als we naar de Zuidas kijken, dan wordt men daar gestuurd door winstgerichtheid en (onderlinge) competitie. Een startende advocaat zal de druk voelen om meer uren op kantoor te maken, want dat doet toch iedereen?”
“Ik geloof dat dit werkpatroon er bij sommige advocatenkantoren echt is ingeslopen. Zelf ben ik van mening dat dertien uur achtereenvolgens werken geen productiviteit oplevert. Bij ons op de werkvloer (Raad van State) word je niet met een scheef oog aangekeken als je een keer om vijf uur vertrekt om de kinderen op te halen. Zolang aan het eind van de dag je werk maar goed en af is. Daarbij moet ik wel zeggen dat het niet de bedoeling is dat je als moeder vervolgens de aangewezen persoon bent die altijd eerder vertrekt: de partner mag ook wel wat doen”. Zelf zijn Mirjam en haar man allebei na de komst van hun twee kinderen in het begin vier dagen gaan werken: “Ik zei tegen hem: geen parttime werk betekent geen kinderen”.
Goed voorbeeld doet volgen
Een benoeming voor het leven is in andere sectoren nogal moeilijk, maar we kunnen heel wat lessen trekken uit het outputgerichte beleid. Zo kunnen we vraagtekens zetten bij het daadwerkelijke nut van werkdagen die beginnen om 9 uur ‘s ochtends en doorgaan tot 10 uur ‘s avonds. Al blijft deze cultuurverandering vrijwel onmogelijk als geen enkele hoogstaande collega zijn biezen rond etenstijd durft te pakken (ook al is het maar één dag). Ook moeten we de representatieve functie van vrouwen niet onderschatten. Het blijkt namelijk uit onderzoek dat toegang tot loopbaanondersteuning en de aanwezigheid van vrouwelijke rolmodellen enorm stimulerende factoren zijn voor vrouwen. Zo zien we maar weer dat het werkt om ‘jezelf’ terug te zien.
Neutraliteit is in veel gevallen misschien saai, maar in de wereld van het recht een goudmijn voor gelijkheid. De selectieprocedure is neutraal, toegankelijk en daarmee helaas ook een zeldzaam verschijnsel voor vrouwen. Andere sectoren kunnen nog genoeg leren van de deze manier van selecteren en de flexibele arbeidsuren. Want kennelijk vergaat de wereld niet met meer vrouwen in het werkveld: ze hebben juist een positief effect op alle werknemers. Vrouwe justitia heeft voorlopig geen mannenquotum nodig.
